Rdzeń kręgowy – budowa, funkcje, skutki uszkodzenia rdzenia
Rdzeń kręgowy należy do najważniejszych narządów w naszym organizmie. Jest częścią ośrodkowego układu nerwowego, przewodzącą bodźce między mózgowiem a układem obwodowym. Umiejscowiony jest w kanale kręgowym, który stanowi dla niego ochronę i barierę przed czynnikami zewnętrznymi. Co to jest rdzeń kręgowy? Jak wygląda budowa i funkcje rdzenia kręgowego? Jakie są przyczyny jego urazów?
- 1. Jak zbudowany jest rdzeń kręgowy?
- 1.1. Gdzie leży rdzeń kręgowy?
- 2. Budowa nerwów rdzeniowych
- 3. Funkcje rdzenia kręgowego
- 4. Rdzeń kręgowy a choroby kręgosłupa
- 5. Choroby rdzenia kręgowego
- 6. Uszkodzenie rdzenia kręgowego
- 6.1. Przyczyny uszkodzenia rdzenia kręgowego
- 6.2. Objawy uszkodzenia rdzenia kręgowego
- 7. Diagnostyka i leczenie uszkodzeń rdzenia kręgowego
1. Jak zbudowany jest rdzeń kręgowy?
Rdzeń kręgowy jest bardzo ważną strukturą centralnego układu nerwowego. Odpowiada za przewodzenie impulsów nerwowych pomiędzy mózgowiem a układem obwodowym. Jak wygląda anatomia rdzenia kręgowego?
Rdzeń kręgowy zbudowany jest z dwóch substancji – białej oraz szarej:
- Istota szara rdzenia kręgowego – znajduje się wewnątrz rdzenia kręgowego. W przekroju poprzecznym przypomina kształt litery H. Składa się z wielu wyspecjalizowanych komórek nerwowych.
- Istota biała rdzenia kręgowego – znajduje się na zewnątrz. Należą do niej trzy sznury – tylny, przedni i sznur boczny.
Dolna część rdzenia kręgowego zakończona jest charakterystycznym stożkiem końcowym. Stożek rdzenia kręgowego znajduje się na wysokości 1-2 kręgu lędźwiowego i przechodzi w tzw. nić końcową (będącą ostatnią częścią rdzenia kręgowego).
Górna część zakończona jest tzw. rdzeniem przedłużonym, który stanowi dolną część mózgowia. Funkcje rdzenia przedłużonego są bardzo istotne, bowiem to właśnie w tej strukturze znajdują się ośrodki nerwowe, odpowiedzialne za odruchy bezwarunkowe.
Do rdzenia kręgowego wchodzą korzonki tylne (czuciowe), a wychodzą korzonki przednie (ruchowe). Korzonki tylne przewodzą impulsy z receptorów, m.in. bólowych, do ośrodków czuciowych mózgu. Natomiast korzonki przednie działają w przeciwnym kierunku: przewodzą impulsy z mózgu na obwód. Gdy te dwie grupy korzonków łączą się, tworzą obwodowy układ nerwowy.
Podobnie jak mózg, i rdzeń kręgowy jest otoczony trzema oponami: twardą, pajęczówką i miękką. W celach ochronnych rdzeń otaczają opony mózgowo-rdzeniowe, między nimi zaś znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy. Parzyste nerwy rdzeniowe w kanale kręgowym tworzą strukturę nazywaną ogonem końskim.
1.1. Gdzie leży rdzeń kręgowy?
Rdzeń kręgowy usytuowany jest wewnątrz kręgosłupa, w kanale kręgowym. W początkowym okresie rozwoju biegnie przez całą jego długość. Jednak z racji szybszego wzrostu długości kręgosłupa, rdzeń kręgowy w późniejszym okresie nie wypełnia kanału kręgowego całkowicie.
Na dostępnych w sieci rysunkach rdzenia kręgowego, zaobserwować można, że znajduje się pomiędzy otworem potylicznym a pierwszym otworem lędźwiowym. Biegnie niemal przez cały kanał kręgowy w środku kręgosłupa. Jego średnica waha się w granicach 8-14 mm, zaś długość wynosi 40-45 cm.
2. Budowa nerwów rdzeniowych
Od rdzenia kręgowego odchodzi 31 par nerwów rdzeniowych. Każda grupa unerwia inne partie ciała. Ośrodki rdzenia kręgowego rozmieszczone są odcinkowo, np. nerwy wychodzące z odcinka piersiowego unerwiają tułów. W odcinku lędźwiowym jest 5 nerwów rdzeniowych, których gałęzie przednie tworzą splot lędźwiowy, od którego odchodzą nerwy zaopatrujące dolną część ściany brzucha i częściowo kończynę dolną.
Wyróżnia się następujące segmenty rdzenia kręgowego:
- 8 par nerwów szyjnych (C1-C8),
- 12 par nerwów piersiowych (Th1-Th12),
- 5 par nerwów lędźwiowych (L1-L5),
- 5 par nerwów krzyżowych (S1-S5),
- nerw guziczny (Co1).
Nerwy rdzeniowe należą do nerwów mieszanych, oznacza to, że zawierają włókna czuciowe i ruchowe. Niektóre z nich mają także jeszcze dodatkowo włókna autonomiczne. Nerwy rdzeniowe powstają z dwóch korzeni – korzenia grzbietowego i brzusznego. Z połączenia obu korzeni powstaje pień nerwu rdzeniowego.
Wspólny pień nerwu rdzeniowego dzieli się na:
- Gałąź brzuszną – gałęzie brzuszne unerwiają głównie skórę i mięśnie przedniej i bocznej strony szyi, ale też tułowia. Oprócz tego unerwiają skórę i mięśnie kończyn oraz mięśnie powierzchowne grzbietu.
- Gałąź grzbietową – gałąź ta dzieli się jeszcze na boczną i przyśrodkową. Unerwia skórę okolicy grzbietowej oraz mięśnie głębokie grzbietu.
- Gałąź oponową – tworzy odgałęzienia dochodzące do worka oponowego w kanale kręgowym.
- Gałąź łącząca – stanowi połączenie nerwów rdzeniowych ze zwojami pnia współczulnego.
Nerwy rdzeniowe łącząc się ze sobą tworzą sploty nerwów rdzeniowych – szyjny, ramienny, lędźwiowy, krzyżowy.
3. Funkcje rdzenia kręgowego
Zasadnicza rola rdzenia kręgowego to koordynacja funkcji ruchowych i czuciowych organizmu. To on zajmuje się regulowaniem wszystkich ruchów naszych mięśni. Dzięki rdzeniowi kręgowemu impulsy są przewodzone z mózgu i do mózgu. Dzięki niemu możemy czuć dotknięcie czyjejś ręki, zawdzięczamy mu możliwość oddychania, jedzenia. W rdzeniu kręgowym biegną drogi czucia głębokiego, temperatury.
Rdzeń kręgowy jako część ośrodkowego układu nerwowego przewodzi impulsy nerwowe z mózgu do ciała i w przeciwnym kierunku. Bez niego nie bylibyśmy w stanie pobierać tlenu z otoczenia, spożywać pokarmów, odbierać przyjemnych i negatywnych wrażeń z otoczenia. Ta część umożliwia nam prawidłowe funkcjonowanie.
4. Rdzeń kręgowy a choroby kręgosłupa
Ze względu na swoją delikatną budowę i newralgiczną funkcję, jaką spełnia w organizmie człowieka, rdzeń kręgowy musi być szczególnie chroniony. Funkcję ochronną rdzenia kręgowego spełnia odpowiednia budowa kręgosłupa.
Kręgosłup zbudowany jest z kręgów o zróżnicowanej budowie na poszczególnych odcinkach. Pośrodku kręgu znajduje się otwór, w którym biegnie rdzeń kręgowy. Jednocześnie kanał kręgowy stanowi element ochronny. W wyniku jego ruchomości, również i rdzeń kręgowy ulega drobnym przemieszczeniom. Amortyzację zapewniają mu płyn mózgowo-rdzeniowy i trzy opony.
Jednakże w wyniku zwyrodnień kręgosłupa może dochodzić do uciskania nerwów rdzenia kręgowego, a w efekcie silnego bólu kręgosłupa. Ponadto ucisk na rdzeń kręgowy objawiać się może jako parestezje, zaburzenia przewodnictwa temperatury, zaburzenia czucia głębokiego i powierzchownego.
Najbardziej narażona na uszkodzenia układu neurologicznego jest górna część kolumny naszego ciała. Dlatego też ważne jest leczenie ucisku na rdzeń kręgowy szyjny. Odcinek ten charakteryzuje się dużym zakresem ruchomości, a przewlekły ucisk może prowadzić do trwałych zmian.
Zwykły ból pleców nie oznacza jeszcze poważnego schorzenia i nie jest konieczna wizyta u lekarza, jeśli trwa on przez krótki okres. Jednakże jeśli ból kręgosłupa będzie się nasilał i występował z dużą częstotliwością, musimy udać się do specjalisty. Może okazać się, że doszło do wytarcia mazi stawowej, spłaszczenia dysku lub pojawienia się chrzęstnego narośla. Wszystko to powoduje, że kości ocierają się o siebie, uciskają nerwy i powodują ostry ból.
5. Choroby rdzenia kręgowego
Choroby rdzenia kręgowego i nerwów obwodowych mogą dotknąć każdej osoby. Wystąpić mogą we wszystkich grupach wiekowych, niezależnie od płci czy rasy. Wśród chorób rdzenia kręgowego można wymienić:
- Nowotwory rdzenia kręgowego – wyróżnia się nowotwory zewnątrzoponowe, wewnątrzoponowe pozardzeniowe oraz wewnątrzrdzeniowe. Stanowią one bardzo mały procent wszystkich nowotworów ośrodkowego układu nerwowego.
- Ostre poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego – to rzadka choroba neurologiczna, w której dochodzi do zapalenia w rdzeniu kręgowym, czego konsekwencją jest uszkodzenie rdzenia.
- Stwardnienie zanikowe boczne – to choroba układu nerwowego, która polega na niszczeniu komórek rogów przednich rdzenia kręgowego. W przebiegu choroby niszczeniu ulegają też jądra nerwów czaszkowych rdzenia przedłużonego i neurony kory ruchowej.
- Rdzeniowy zanik mięśni – prowadzi do degeneracji neuronów jąder przednich rdzenia kręgowego.
- Udar rdzenia kręgowego – udar niedokrwienny rdzenia kręgowego to bardzo rzadkie schorzenie, które jest konsekwencją nagłego przerwania dopływu krwi.
- Jamistość rdzenia kręgowego – choroba neurologiczna, która charakteryzuje się tworzeniem w rdzeniu kręgowym jam wypełnionych płynem.
6. Uszkodzenie rdzenia kręgowego
Uszkodzenie rdzenia kręgowego spowodowane jest przerwaniem, stłuczeniem lub wstrząśnięciem tej części ośrodkowego układu nerwowego. Uszkodzenia rdzenia kręgowego dzieli się na całkowite lub częściowe. Naruszenie tej części ciała powoduje tymczasowe lub trwałe zmiany w funkcjonowaniu rdzenia.
Uszkodzenia rdzenia kręgowego mogą prowadzić do różnorodnych powikłań – od umiarkowanych porażeń, do trwałego kalectwa. W niektórych przypadkach mogą doprowadzić do śmierci. Przerwanie rdzenia kręgowego całkowite występuje bardzo rzadko. Jednak każde uszkodzenia, nawet to o mniejszym zakresie, są bardzo poważnym problemem.
6.1. Przyczyny uszkodzenia rdzenia kręgowego
Do całkowitego lub częściowego uszkodzenia rdzenia kręgowego może dojść wskutek wypadku komunikacyjnego, samochodowego lub upadku z dużej wysokości. Uszkodzenie tego obszaru może nastąpić również wskutek skoku do wody na tzw. główkę.
Pływanie w różnorodnych zbiornikach wodnych połączone ze skakaniem na głowę to element zabawy, która może mieć tragiczne skutki. Statystyki pokazują, że Polacy decydują się na tego typu czynności również po alkoholu lub narkotykach. Do naruszenia i całkowitego uszkodzenia rdzenia może dojść właśnie podczas uderzenia głową o dno zbiornika wodnego.
Uderzenie głową skutkuje różnego typu urazami. Łagodną konsekwencją jest wstrząśnienie rdzenia. Najgroźniejszym skutkiem może być przerwanie rdzenia kręgowego, na skutek czego cały organizm przestaje poprawnie funkcjonować.
Wśród innych przyczyn uszkodzenia tej części ośrodkowego układu nerwowego wyróżnić należy również:
- złamanie kręgów na skutek choroby np. osteoporozy,
- niedokrwienie tkanek znajdujących się w obrębie rdzenia kręgowego,
- nowotwór w obrębie rdzenia kręgowego,
- chorobę zapalną rdzenia kręgowego,
- uraz spowodowany punkcją lędźwiową,
- uraz spowodowany w trakcie zabiegu chirurgicznego.
Najczęściej ofiarami uszkodzenia rdzenia kręgowego padają młode osoby. Jednak do tego typu urazu może dojść także u osób starszych. W przypadku osób dojrzałych przyczyną uszkodzenia jest wypadnięcie dysku.
6.2. Objawy uszkodzenia rdzenia kręgowego
Objawy uszkodzenia rdzenia kręgowego zależne są od poziomu uszkodzenia, a także od tego, czy uszkodzenie objęło cały rdzeń kręgowy (uszkodzenie całkowite) czy dotyczy tylko jego odcinka (uszkodzenie częściowe).
W wielu przypadkach pacjent zmaga się z tzw. wstrząsem rdzeniowym, który występuje natychmiast po uszkodzeniu tej części. Zniesione zostają funkcje ruchowe, czuciowe, a także autonomiczne. Wśród objawów wstrząsu rdzeniowego specjaliści wymieniają: brak czucia poniżej poziomu uszkodzenia, brak kontroli zwieraczy, nieodczuwanie dotyku drugiej osoby, niedoczuwanie odruchów ścięgnistych, priapizm, wiotkie porażenie mięśni poniżej poziomu uszkodzenia. Przebieg wstrząsu rdzeniowego jest najcięższy, gdy znajduje się powyżej TH6 – w obrębie odcinka szyjnego. Im wyżej zlokalizowany jest uraz, tym poważniejsze są jego skutki.
Jeżeli do uszkodzenia rdzenia kręgowego doszło w obrębie nerwów odpowiedzialnych za pracę jelit (grubego i cienkiego), objawem może być m.in. problem z oddawaniem moczu. Jeżeli uszkodzenie objęło część szyjną, skutkiem będą zaburzenia oddychania i paraliż kończyn (niedowład jest zazwyczaj bardziej nasilony w kończynach górnych).
Uszkodzenie części ośrodkowego układu nerwowego może powodować poważne komplikacje takie jak zaburzenia czucia, zakrzepicę, paraliżu, niemożności poruszania się. Jeżeli w wyniku urazu doszło do paraliżu, to jego konsekwencją może być zanik objętych niedowładem mięśni. Ze względu na okresowe unieruchomienie osoby poszkodowanej, a więc brak ruchu, może dojść do zaburzeń przemiany materii i do odwapnienia kości.
7. Diagnostyka i leczenie uszkodzeń rdzenia kręgowego
Niedowłady kończyn, parestezje kończyn dolnych i górnych, mrowienia, drętwienia, zaburzenia przewodnictwa powinny mobilizować nas do wizyty u lekarza. Badanie radiologiczne (RTG), tomografia komputerowa, ewentualnie rezonans magnetyczny mogą ułatwić lekarzowi postawienie odpowiedniej diagnozy. W rozpoznaniu uszkodzonego rdzenia kręgowego pomocne jest również wykonanie badania neurologicznego.
Leczenie uszkodzeń rdzenia kręgowego obejmuje terapię neurochirurgiczną, farmakologiczną (przyjmowanie leków przeciwzapalnych i zmniejszających obrzęk) i rehabilitację.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.