Przełyk - budowa, funkcje i choroby przełyku

Przełyk stanowi część układu pokarmowego. Łączy jamę ustną z żołądkiem. Ma kształt długiej i elastycznej tuby mierzącej 25-30 cm o średnicy ok. 3 cm. Jego ściany zbudowane są z czterech warstw:

• błony śluzowej,
• błony podśluzowej,
• błony mięśniowej,
• przydanki.

Błona śluzowa przełyku stanowi wewnętrzną warstwę wielowarstwowego nabłonka płaskiego; spożywane pokarmy nie powodują ścierania błony śluzowej.

Warstwa podśluzówkowa bazuje na tkance łącznej. W jej obrębie występują gruczoły produkujące śluz, który umożliwia przesuwanie się spożytych pokarmów.

Błona mięśniowa przełyku złożona jest z mięśniówki poprzecznie prążkowanej, elementu zlokalizowanego w górnej części przełyku, a także mięśniówki gładkiej, która usytuowana jest w dolnym odcinku przełyku. Środkowa część przełyku to miejsce, w którym występuje zarówno mięśniówka poprzecznie prążkowana, jak i mięśniówka gładka.

Przydanka najbardziej zewnętrzna warstwa tkanki łącznej włóknistej znajdująca się w obrębie przełyku.

Sama budowa przełyku człowieka nie jest skomplikowana, niemniej w jego obrębie dochodzić może do pojawienia się wielu chorób, które przede wszystkim są dokuczliwe. Przełyk podzielić można na trzy części: szyjną, piersiową i brzuszną. W jego linii występują trzy fizjologiczne zwężenia – górne, środkowe i dolne (brzuszne).

Najważniejszą funkcją przełyku jest transport płynów lub kęsów pokarmowych z jamy ustnej do żołądka (trwa on ok. 1 sekundy).

Proces połykania dzieli się na trzy fazy: ustną o charakterze dowolnym oraz gardłową i przełykową o charakterze odruchowym.

Otwór łączący żołądek z przełykiem leży w górnym końcu krzywizny mniejszej, niżej niż najwyższy punkt żołądka. Nazwa otworu to po prostu wpust żołądka.

Dolny zwieracz przełyku to element, który zapobiega cofaniu się treści żołądkowej. U zdrowego człowieka jest on ciągle napięty, a za jego regulowanie odpowiada nerw błędny. Dodatkową rolę w regulowaniu pracy tego mięśnia pełnią takie substancje jak gastryna, motylina czy hormony płciowe.

W przestrzeni przełyku nie zachodzi proces wchłaniania czy trawienia.

Choroby przełyku stanowią problem wielu pacjentów. Do schorzeń przełyku zaliczyć można zarówno rzadkie choroby czynnościowe, czego przykładem mogą być zaburzenia motoryki przełyku, jak i schorzenia bardzo popularne takie jak choroba refluksowa.

Wśród najczęściej diagnozowanych schorzeń dotykających przełyk lekarze wymieniają:

• achalazję przełyku (kurcz wpustu),
• przełyk Barretta,
• nowotwory przełyku.

Do schorzeń przełyku zaliczyć należy także: choroby grzybicze przełyku.

Choroba refluksowa przełyku

To schorzenie diagnozowane z roku na rok u coraz większej liczby pacjentów. Jest niezwykle uciążliwe i wymaga bezwzględnego leczenia, by nie doszło do groźnych powikłań. Może przebiegać bezobjawowo, wówczas diagnozę stawia się przypadkowo podczas endoskopii. Najczęściej jednak występują typowe dla refluksu objawy. Należą do nich:

• zgaga (uczucie pieczenia za mostkiem),
• cofanie się treści żołądkowej do przełyku,
• tzw. puste odbijanie,
• chrypka, zwłaszcza poranna,
• suchy kaszel lub świszczący oddech.

Choroba refluksowa przełyku jest chorobą przewlekłą, pacjenci najczęściej wymagają leczenia przez całe życie. Schorzenie przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Rozpoznanie stawia się na podstawie wyniku endoskopii z biopsją błony śluzowej.

Badanie RTG z kontrastem ma ograniczoną przydatność. By ocenić rzeczywiste nasilenie refluksu stosuje się 24-godzinne monitorowanie pH w przełyku w warunkach ambulatoryjnych.

Achalazja przełyku

Klasyfikuje się ją jako pierwotną chorobę przełyku, a przyczyny jej powstania nie są do końca wyjaśnione. W przebiegu choroby obserwuje się podwyższone ciśnienie spoczynkowe i upośledzony rozkurcz dolnego zwieracza przełyku (LES). Achalazję przełyku diagnozuje się najczęściej między 30. a 60. rokiem życia.

Choroba występuje stosunkowo rzadko (raz na 100 000 w ciągu roku).

Achalazja przełyku objawia się trudnością, a nawet niemożnością połykania (dysfagia) – dotyczy to w pierwszej kolejności pokarmów stałych, później płynów. Symptomami towarzyszącymi są: ból w klatce piersiowej, zgaga, przewlekły kaszel, zarzucanie treści pokarmowej do jamy ustnej, krztuszenie się.

Naturalną konsekwencją zaburzeń połykania jest spadek masy ciała i niedożywienie, może również wystąpić zachłystowe zapalenie płuc.

Przełyk Barretta

Jest bardzo częstym powikłaniem choroby refluksowej przełyku. Zwiększa ponadto ryzyko rozwoju raka gruczołowego przełyku. Przełyk Barretta oznacza, że w dolnym odcinku przełyku pojawił się nieprawidłowy nabłonek walcowaty. Chorobę można rozpoznać jedynie w endoskopii z biopsją błony śluzowej.

Ze względu na fakt, że przełyk Barretta jest stanem przedrakowym, bezwzględne jest systematyczne monitorowanie stanu przełyku. W tym celu należy u pacjenta regularnie przeprowadzać badanie histopatologiczne wycinków pobranych endoskopowo.

Stosuje się również leczenie inwazyjne – endoskopowe niszczenie tkanek za pomocą terapii fotodynamicznej lub koagulacji strumieniem argonowym.

Nowotwory przełyku

Nowotwory niezłośliwe przełyku występują bardzo rzadko. W 90 proc. przypadków diagnozuje się postać złośliwą raka płaskonabłonkowego i gruczolakoraka. W zdecydowanej większości choroba dotyczy mężczyzn po 40. roku życia.

Czynniki ryzyka raka przełyku to:

• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• częste picie bardzo gorących napojów,
• otyłość,
• niski status społeczny,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• rak głowy i szyi w wywiadzie,
• stan po radioterapii śródpiersia.

Żylaki przełyku

Żylaki przełyku są poszerzonymi na skutek utrudnionego transportu krwi naczyniami żylnymi, o charakterystycznej ciemnoniebieskiej bądź ciemnofioletowej barwie. W większości przypadków są wtórnym objawem nadciśnienia w żyle wrotnej. U wielu pacjentów wykrywane są przypadkowo, np. w trakcie wykonywanego badania endoskopowego przełyku.

W zaawansowanym stadium choroby u pacjenta mogą pojawić się krwiste wymioty, a także luźne, smoliste stolce. Utrata krwi może doprowadzić do omdleń, bladości skóry, kołatania serca, anemii.

Za najczęstszą przyczyną żylaków przełyku jest marskość wątroby. Inne przyczyny tego problemu zdrowotnego to: zakrzepica żyły wrotnej i śledzionowej guzkowy oraz rozrost regeneracyjny.

Grzybica przełyku

Grzybica przełyku to choroba wywoływana przez drożdżaki Candida albicans. U większości pacjentów ten problem zdrowotny ma charakter endogenny, co oznacza, że czynnikiem wywołującym grzybicę są drożdżaki bytujące wewnątrz organizmu.

Zmiany patologiczne zwykle zlokalizowane są w środkowej oraz dolnej części przełyku. Następstwem niekontrolowanego namnażania się Candida albicans jest grzybica.

Typowe objawy chorobowe to:

• dysfagia, oznaczająca zaburzenia przełykania,
• odynofagia, oznaczająca ból odczuwany podczas przełykania,
• dolegliwości bólowe oraz pieczenie w okolicach mostka,
• mdłości i wymioty.

Grzybica przełyku może rozwinąć się na skutek:

• długotrwałego przyjmowania antybiotyków,
• niedoboru witaminy A, witamin z grupy B lub żelaza,
• nadużywania alkoholu,
• wrodzonych zaburzeń immunologicznych,
• upośledzeń odporności o charakterze nabytym (np. AIDS),
• stosowania leków immunosupresyjnych,
• stosowania diety bogatowęglowodanowej,
• chemioterapii,
• radioterapii,
• cukrzycy,
• achazji przełyku.

U pacjentów z podejrzeniem choroby przełyku wykonuje się zwykle badanie endoskopowe z użyciem endoskopu, czyli wziernika medycznego w formie rury lub przewodu, który jest zakończony światłowodem.

Umieszczenie wziernika endoskopowego w obrębie przełyku pozwala specjaliście zweryfikować stan błony śluzowej tego narządu. W sytuacji, gdy lekarz zauważy nieprawidłowości, wskazane jest pobranie do oceny histologicznej wycinków śluzówki przełyku. Badanie endoskopowe umożliwia również doraźne tamowanie krwawienia z żylaków przełyku.

W niektórych przypadkach zalecane jest wykonanie badania obrazowego. Zdjęcie rentgenowskie z użyciem kontrastu umożliwia uwidocznienie patologii w świetle przełyku np. bruzdy, guzki, żylaki przełyku, następowe zwężenie światła przełyku.

Do oceny zaburzeń czynności przełyku wykorzystuje się bardzo często manometrię przełyku. To specjalistyczne badanie wykorzystywane w gastroenterologii, pozwala zmierzyć ciśnienie w obrębie takich miejsc jak górny zwieracz przełyk, zwieracz dolny przełyku czy mięśniówka przełyku.

Manometria przełyku polega na umieszczeniu przez nos do żołądka narzędzia jakim jest cewnik wielokanałowy. Dzięki manometrii można rozpoznać zaburzenia motoryki przełyku, ale również dysfagię.

Przeciwwskazania do wykonania tego badania diagnostycznego to:

• brak współpracy z pacjentem,
• podejrzenie nowotworu,
• niedrożność jamy nosowej,
• niedrożność przełyku,
• krwotok z górnego odcinka przewodu pokarmowego.

W przypadku zdiagnozowanej choroby refluksowej przełyku, pacjentom podaje się leki zwiększające napięcie dolnego zwieracza przełyku oraz redukujące wytwarzanie soku żołądkowego oraz zobojętniające kwas solny.

Są to przede wszystkim preparaty z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP), a także blokery receptora H2.

Osoby borykające się z powikłaną postacią refluksu, przebiegającego z ciężkim stanem zapalnym przełyku oraz nadżerkami, mogą wymagać leczenia operacyjnego.

Pacjenci ze zdiagnozowaną chorobą refluksową muszą pamiętać o stosowaniu odpowiedniej diety. Pod żadnym pozorem nie powinni oni sięgać po potrawy tłuste, odsmażane, ciężkostrawne, pikantne.

Niewskazane w ich przypadku jest również spożywanie cebuli, pomidorów, owoców cytrusowych, czekolady, napojów gazowanych oraz alkoholowych.

Przy chorobie refluksowej wskazane jest chudej cielęciny, chudego drobiu, ryb, chudych wędlin. Dodatkowo, dieta dla osób z refluskem przewiduje spożywanie buraczków, szpinaku, szparagów, kasz, białego ryżu.

W przypadku zdiagnozowanej grzybicy przełyku, stosuje się leki wykazujące działanie przeciwgrzybicze. Zazwyczaj są to preparaty do stosowania doustnego lub preparaty dożylne. Achalazję przełyku leczy się farmakologicznie oraz inwazyjnie (leczenie endoskopowe, operacyjne).

W przypadku, w którym zwężenie jest zbyt duże, co uniemożliwia wprowadzenie endoskopu do światła przełyku pacjenta, zalecane jest wykonanie nacięcia w obrębie mięśni przełyku. W niektórych przypadkach konieczne jest również przeprowadzanie operacji laparoskopowo.

Sposób leczenia w przypadku nowotworu przełyku zawsze zależy od stopnia zaawansowania choroby. O ile stan zdrowia pacjenta na to pozwala, lekarze przeprowadzają operację chirurgiczną polegającą na wycięciu przełyku.

Czasami przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego jest niemożliwe. Taka sytuacja występuje u wielu pacjentów, którzy zgłaszają się do szpitala zbyt późno, a choroba jest już w zaawansowanym stadium. W leczeniu raka przełyku wykorzystuje się również radioterapię, chemioterapię, leczenie paliatywne.