Leki antydepresyjne - rodzaje, działanie, możliwe skutki uboczne

Leki antydepresyjne zwane są także tymoleptykami. Zalicza się je do grupy środków o działaniu psychotropowym. Stosowane są od 50 lat w przemyśle farmakologicznym w leczeniu zaburzeń psychicznych. Umożliwiają skuteczną terapię osób cierpiących na depresję, a także chorych dotkniętych zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi (nerwicą natręctw) czy zaburzeniami lękowymi i fobiami społecznymi. Mogą wywoływać jednak niechciane skutki uboczne. Zobacz, jak bezpiecznie stosować antydepresanty.

1. Jak działają antydepresanty?

Leki antydepresyjne korzystnie oddziałują na stan psychiczny i somatyczny osób cierpiących na depresję. Działanie tych substancji zmniejsza wszelkie objawy choroby. Antydepresanty łagodzą stany stresowe, zwalczają zaburzenia snu, a ponadto poprawiają ogólne samopoczucie chorego.

Leki antydepresyjne wpływają także na stężenie serotoniny i noradrenaliny, zapobiegają wychwytowi tych substancji ze szczeliny synaptycznej. Ponadto zmieniają wrażliwość receptorów umieszczonych na błonach komórkowych.

Zobacz film: "Depresja i stany lękowe u starszych osób. Rozwiązaniem jest profil na Facebooku"

Leki antydepresyjne mają także działanie przeciwlękowe, dlatego też są stosowane w leczeniu niektórych zaburzeń psychicznych, charakteryzujących się występowaniem stanów lękowych. Bardzo często farmaceutyki te stosuje się w leczeniu lęku społecznego oraz lęku panicznego. Niekiedy są włączane do terapii osób cierpiących na stany lęku uogólnionego.

Antydepresanty skutecznie są wykorzystywane w leczeniu nerwicy natręctw. W tym celu stosuje się głównie środki serotoninergiczne. Leki antydepresyjne wpływają również na zmianę postrzegania własnej osoby, sprawiają, że chorzy na depresję czują się silniejsi i pewniejsi.

2. Rodzaje leków antydepresyjnych

Wśród leków antydepresyjnych wyróżnia się trzy główne grupy:

• inhibitory wychwytu zwrotnego monoamin (serotoniny, dopaminy, noradrenaliny),
• leki o receptorowych mechanizmach działania,
• inhibitory monoaminooksydazy.

Dzieli się je dodatkowo na:

• leki trójpierścieniowe (imipramina, klomipramina, amitryptylina, dibenzepina, dezypramina, doksepina);
• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny – SSRI (fluoksetyna, fluwoksamina, citalopram, sertralina, paroksetyna);
• leki przeciwdepresyjne o innym mechanizmie działania (mianseryna, mirtazapina, maprotylina, milnacipran, moklobemid, tianeptyna, wenlafaksyna).

2.1. Leki trójpierścieniowe

Wśród pierwszej grupy leków na szczególną uwagę zasługują trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (tzw. TLPD), ponieważ gwarantują skuteczne leczenie depresji, a ponadto stosowane są w terapii od wielu lat. Jednak środki te nie powinny być zażywane przez m.in. osoby cierpiące na choroby serca czy jaskrę. Dlatego też chorzy na depresję zawsze powinni informować prowadzącego terapię o dolegliwościach, na które cierpią.

Leki trójpierścieniowe znane są już od dawna i ciągle stosowane. Jednak nie wszystkie osoby dobrze znoszą leczenie depresji tymi właśnie preparatami. Istnieją różne przeciwwskazania do ich stosowania, są to m.in.: jaskra i choroby serca.

2.2. Blokery wychwytu zwrotnego serotoniny

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) to leki antydepresyjne, które może stosować większa liczba osób, ponieważ przeciwwskazań do ich stosowania jest znacznie mniej, niż w przypadku TLPD. Pacjenci stosujący SSRI rzadko skarżą się na skutki uboczne. Tego typu leki na depresję sprawdzają się w wypadku mniejszego nasilenia choroby.

Substancje te są bezpieczniejsze w stosowaniu niż leki trójcykliczne, aczkolwiek ich działanie jest nieco słabsze. Skuteczność terapii, prowadzonej tymi preparatami, zależy od indywidualnego przypadku.

2.3. Leki przeciwdepresyjne o innym mechanizmie działania

Jest to grupa leków stosunkowo nowa. Używane są od niedawna, dlatego trudno stwierdzić czy mogą konkurować z TLPD lub SSRI. Do tego typu leków antydepresyjnych zaliczamy miedzy innymi leki o powolnym wchłanianiu, leki skierowane przeciw konkretnym fobiom (np. Przeciw fobii społecznej).

W leczeniu stanów depresyjnych stosuje się także neuroleptyki, związki magnezu oraz leki normotymiczne. Neuroleptyki głównie zalecane są w przypadku zaburzeń afektywnych, natomiast preparaty normotymiczne wskazane są osobom cierpiącym na stany lękowe.

3. Możliwe skutki uboczne stosowania leków antydepresyjnych

Skutki uboczne antydepresantów są różne w poszczególnych grupach leków przeciwdepresyjnych. Jedne z nich działają bardziej toksycznie na organizm, drugie mniej. Działania niepożądane leków antydepresyjnych nie pojawiają się wtedy, gdy stosowane są one zgodnie z użyciem.

Czasami z niewielkim nasileniem mogą wystąpić w początkowym etapie leczenia. Skutki uboczne są wynikiem zatrucia organizmu lekiem, przy zażywaniu zbyt często lub zbyt dużych dawek terapeutycznych.

Objawy niepożądane antydepresantów mogą pojawić się także w wyniku ich nieodpowiedniego połączenia ze sobą lub spożycia z niektórymi pokarmami. Może wystąpić tzw. zespół serotoninowy czy tzw. efekt serowy (efekt sera).

Nadmierne lub długotrwałe stosowanie antydepresantów może prowadzić do pojawienia się wielu skutków ubocznych. Leki te wpływają na ośrodkowy układ nerwowy i mogą w ten czy inny sposób. Niektórzy naukowcy są zdania, że przyjmowanie leków może zwiększać ryzyko popełnienia samobójstwa. Dzieje się tak najcześciej na samym początku leczenia, podczas zmiany dawki.

Odpowiednio dobrana dawka przynosi zdecydowanie więcej korzyści, niż jakichkolwiek działań niepożądanych. W przypadku każdego pacjenta na wystąpienie skutków ubocznych może mieć wpływ uosobienie i chęć do podjęcia leczenia.

Najczęściej wśród działań niepożądanych antydepresantów pojawiają się:

• nadmierna senność i poczucie ciągłego zmęczenia,
• zmniejszony apetyt i dolegliwości żołądkowe,
• zwiększenie masy ciała,
• problemy w życiu seksualnym,
• kłopoty z oddawaniem moczu,
• wysypka,
• zwiększona potliwość,
• drżenie rąk,
• suchość w ustach.

4. Objawy niepożądane TLPD

Skutki uboczne trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych (TLPD) obejmują zarówno objawy psychiczne i neurologiczne, jak i objawy somatyczne. Zaliczamy do nich:

4.1. objawy psychiczne i neurologiczne:

• senność lub bezsenność,
• niepokój,
• stany lękowe,
• zaburzenia koncentracji,
• upośledzenie pamięci,
• podniecenie psychoruchowe,
• zespół ośrodkowy antycholinergiczny, objawiający się majaczeniem i zaburzeniami świadomości,
• objawy submaniakalne (przejście fazy depresyjnej w maniakalną).

4.2. objawy neurologiczne:

• napady drgawkowe,
• silne drżenie mięśniowe, szczególnie drżenia rąk,
• objawy pseudoparkinsonowskie (zespół Parkinsona),
• mioklonie,
• napadowe dyskinezy,
• parestezje (mrowienie).

4.3. objawy somatyczne:

• działanie kardiotoksyczne: wieloogniskowe zaburzenia rytmu serca, tachykardia, arytmia, niedotlenienie serca,
• objawy atropinopodobne, do których zaliczamy m.in. suchość błon śluzowych, suchość skóry, zaburzenia akomodacji oka, rozszerzenie źrenic, trudności w oddawaniu moczu, a nawet zatrzymanie moczu (bezmocz),
• ortostatyczny spadek ciśnienia,
• odczyny skórne, jak świąd, rumień,
• osłabienie lub zwiększenie apetytu,
• niestrawność, nudności,
• zaparcia,
• obniżenie potencji.

Wszystkie te działania niepożądane TLDP związane są z tym, iż leki te to nieselektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i adrenaliny. Oprócz blokowania receptorów serotoninowych, hamują także przyłączenie się neuroprzekaźników do receptorów histaminowych, adrenergicznych alfa-1 oraz muskarynowych.

Ze względu na te działania występuje szereg przeciwwskazań do stosowania TLPD. Są to:

• jaskra,
• zaburzenia rytmu serca,
• niewydolność naczyń wieńcowych,
• hipotonia,
• niedoczynność gruczołu tarczowego,
• przerost gruczołu krokowego,
• uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego (OUN), zwłaszcza padaczka,
• zaburzenia układu krzepnięcia oraz krwawienia,
• ciąża, szczególnie w I trymestrze, oraz karmienie piersią.

5. Objawy niepożądane SSRI

Skutki uboczne selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego (SSRI) są mniejsze w porównaniu do TLPD, ze względu na ich wybiórcze działanie wobec receptorów serotoninowych oraz adrenergicznych. Działania niepożądane SSRI to:

• nudności,
• biegunka,
• jadłowstręt,
• zaburzenia snu,
• bóle głowy,
• niepokój, lęk,
• osłabienie potencji seksualnej,
• na początku leczenia akatyzja.

Przeciwwskazania do stosowania SSRI to:

• padaczka,
• nadwrażliwość na lek,
• zespół lub choroba Parkinsona,
• niewydolność wątroby,
• ciąża, szczególnie I trymestr, i karmienie piersią.

SSRI nie wolno zażywać łącznie z TLPD lub z inhibitorami MAO, ze względu na możliwość wystąpienia bardzo silnych objawów zatrucia. Jest to tzw. zespół serotoninowy. Wynika on z bardzo dużej ilości serotoniny w mózgu.

Na skutek tego pojawiają się: zaburzenia świadomości, zwiększone napięcie mięśniowe, drgawki, hipertermia, dreszcze, poty, podwyższony nastrój, tzw. wesołkowatość.

Leki te blokują także enzymy cytochromu P540 w wątrobie, dlatego też mogą dawać szereg interakcji z innymi lekami.

6. Objawy niepożądane inhibitorów MAO

Skutki uboczne inhibitorów monoaminoksydazy (MAO) zależą od konkretnej generacji tych leków. Generacja I inhibitorów MAO, do której należą leki nieselektywne, blokujące zarówno MAO-A, jak i MAO-B, wykazują silne działanie hepatotoksyczne. Dają także liczne interakcje z innymi lekami, jak np. opioidy czy środki znieczulenia ogólnego.

Najbardziej charakterystycznym zespołem objawów niepożądanych jest tzw. efekt serowy. Leki te hamują metabolizm niektórych aminokwasów, głównie tyraminy, w wyniku czego pojawiają się silne, niebezpieczne przełomy nadciśnieniowe. Ze względu na to, przy zażywaniu takich leków nie wolno spożywać serów pleśniowych, czerwonego wina, owoców cytrusowych, bananów, ślimaków i innych produktów spożywczych zawierających tyraminę.

Leków przeciwdepresyjnych nie wolno nagle odstawić, ponieważ mogą pojawić się także wtedy działania niepożądane. Zarówno przy rozpoczynaniu leczenia, jak i kończeniu leki przeciwdepresyjne należy odstawiać stopniowo.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.