Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Marcin Buczek

Badania prostaty – badanie per rectum, PSA, USG, biopsja, rezonans

Zdjęcie przedstawia badanie ultrasonograficzne ludzkiej prostaty
Zdjęcie przedstawia badanie ultrasonograficzne ludzkiej prostaty (pl.123rf.com)

Badania prostaty wykonuje się profilaktycznie u mężczyzn w podeszłym wieku oraz u pacjentów z podejrzeniem chorób gruczołu krokowego. Umożliwiają one wczesną diagnostykę schorzeń prostaty, a tym samym dają szansę na całkowite wyleczenie. Jakie badania na prostatę warto wykonać?

spis treści

1. Na czym polega badanie prostaty?

Badania prostaty pomagają już na wczesnym etapie wykrywać zmiany w obrębie gruczołu krokowego. Choć obecnie medycyna oferuje szeroki zakres badań profilaktycznych, umożliwiających diagnostykę chorób prostaty, to jednak podstawę wciąż stanowi badanie przez odbyt (per rectum). W trakcie badania lekarz palpacyjnie ocenia wielkość, symetrię, czy twardość gruczołu krokowego.

Zwykle w podstawowej diagnostyce chorób prostaty przeprowadza się także badania laboratoryjne oraz badanie ultrasonograficzne (USG) prostaty i jamy brzusznej. Jeśli zachodzi taka potrzeba, lekarz może zdecydować o pogłębionej diagnostyce.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Rak prostaty - jakie badania należy wykonać?"

Co to jest prostata?

Prostata to inaczej gruczoł krokowy, gruczoł sterczowy lub stercz. Występuje wyłącznie u mężczyzn, należy do układu męskich narządów płciowych. Gdzie jest prostata? Zlokalizowana jest poniżej pęcherza moczowego, z drugiej strony przywiera do przedniej ściany odbytu. Otacza początkowy odcinek cewki moczowej.

Jak wygląda prostata? Z uwagi na jej kształt i wielkość zazwyczaj porównuje się ją do orzecha włoskiego. Głównym zadaniem prostaty jest produkcja płynu wchodzącego w skład nasienia. Za prawidłowe funkcjonowanie prostaty odpowiada hormon płciowy – testosteron.

2. W jakim wieku badanie prostaty?

Zaleca się, aby każdy mężczyzna, który ukończył 50 lat, przynajmniej raz do roku zgłosił się do lekarza na badanie prostaty. W przypadku osób obciążonych ryzykiem nowotworu gruczołu krokowego (u których w rodzinie pojawiały się choroby urologiczne, w szczególności nowotwór prostaty) badania profilaktyczne należy wykonywać już po 40. roku życia.

Kto bada prostatę? Lekarzem od chorób prostaty jest urolog. Do tego specjalisty warto zgłosić się też bez względu na wiek, wtedy kiedy pojawiają się jakiekolwiek niepokojące objawy ze strony układu moczowo-płciowego, np.:

Samodzielne badanie prostaty

Mężczyźni w wieku podeszłym i średnim mogą także samodzielnie monitorować stan prostaty. Jak zbadać stan gruczołu krokowego w domu? Samobadanie prostaty wykonuje się przy pomocy domowych testów PSA. Przeprowadza się je na podstawie pobranej z palca próbki krwi.

Badanie prostaty przy pomocy testów PSA pozwala określić, czy poziom swoistego antygenu sterczowego (PSA) we krwi jest prawidłowy, czy podwyższony.

Najważniejsze objawy raka prostaty. Każdy mężczyzna musi je znać
Najważniejsze objawy raka prostaty. Każdy mężczyzna musi je znać [7 zdjęć]

Dane są zatrważające. Na raka prostaty zapada 10 tys. Polaków rocznie. Jest drugim najczęściej występującym

zobacz galerię

3. Jak przebiega badanie prostaty?

Jak wygląda badanie prostaty? Badania na prostatę wykonywane są przez lekarza urologa. Kontrola stanu gruczołu krokowego poprzedzona jest najczęściej szczegółowym wywiadem. Dopiero po nim lekarz przechodzi do badania metodą per rectum.

3.1. Wywiad chorobowy

Przed rozpoczęciem badania prostaty urolog zawsze przeprowadza wywiad osobowy z pacjentem, który może zasugerować lekarzowi prawdopodobne rozpoznanie i określić, w jakim kierunku powinna być przeprowadzona diagnostyka. Warto zatem przygotować się do wizyty i zadać sobie pytania, których odpowiedzi będzie oczekiwał od nas później doktor.

Do najczęstszych pytań przed badaniem prostaty zalicza się te na temat:

  • częstotliwości oddawania moczu w dzień i w nocy,
  • bólu przy oddawaniu moczu,
  • szerokości i siły strumienia moczu,
  • przerwy w oddawaniu moczu,
  • parć naglących,
  • nietrzymania moczu,
  • moczenia paradoksalnego.

3.2. Co to jest kwestionariusz IPSS?

Dodatkowo pacjent będzie poproszony o wypełnienie kwestionariusza IPSS, który jest międzynarodowym systemem oceny punktowej objawów towarzyszących chorobom prostaty. Ankieta ta zawiera 7 pytań o dolegliwości związane z oddawaniem moczu i jedno pytanie o jakość życia.

Każda odpowiedź jest punktowana w skali od 0 do 5. Suma punktów pośrednio świadczy o stopniu nasilenia objawów łagodnego przerostu prostaty, czyli im większa suma punktów, tym dolegliwości są bardziej nasilone.

I tak wynik:

  • 0-7 punktów w świadczy o niewielkim nasileniu objawów,
  • 8-19 punktów mówi o umiarkowanym nasileniu,
  • wynik powyżej 20 punktów wskazuje na znaczne dolegliwości.

Niezwykle istotne jest rzetelne odpowiadanie na pytania zadawane w ankiecie, gdyż na podstawie tej skali lekarz często podejmuje ostateczną decyzję na temat metody leczenia.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

4. Badania prostaty

4.1. Badanie prostaty per rectum

Jak się bada prostatę metodą per rectum? Nie ma specjalnych zaleceń dotyczących przygotowania do badania prostaty per rectum. Lekarz po prostu przeprowadza badanie palcem wprowadzonym do odbytnicy. Badanie wykonywane jest w pozycji stojącej lub kolankowo-łokciowej.

Przed wprowadzeniem palca do odbytu, urolog zakłada rękawiczkę, którą pokrywa specjalnym żelem, zmniejszającym tarcie i działającym znieczulająco. Doświadczony lekarz w trakcie kilku sekund jest w stanie określić, czy gruczoł zawiera cechy przerostu, badaniami dodatkowymi może tę diagnozę potwierdzić i określić charakter zmian.

Badanie prostaty per rectum, choć wzbudza wiele emocji, jest niezbędnym elementem każdej wizyty u urologa. Z medycznego punktu widzenia jest badaniem idealnym. Jest nieinwazyjne, bezbolesne (stosowane jest znieczulenie miejscowe) i szybkie.

Badanie prostaty per rectum zostało wpisane w rejestr badań profilaktycznych. Oznacza to, że każdy mężczyzna po 50. roku życia powinien raz w roku odbyć wizytę u lekarza urologa w celu wykonania obu badań prostaty.

Istotą badania jest ocena wielkości, spoistości, kształtu i bolesności gruczołu krokowego. W warunkach prawidłowych jest on wyraźnie odgraniczony, elastyczny z wyraźnie zaznaczoną bruzdą międzypłatową. Zmiany o charakterze znacznego powiększenia gruczołu z równomiernie wzmożoną spoistością i zatartą bruzdą międzypłątową świadczą o łagodnym przeroście prostaty.

4.2. Badanie PSA

Oznaczenie stężenia PSA (antygenu swoistego dla gruczołu krokowego) w surowicy krwi stanowi kolejny istotny element badania prostaty. Prawidłowe wyniki PSA mieszczą się zazwyczaj w granicach 0,0-4,0 ng/ml. Jednak normy wskaźnika PSA ulegają też modyfikacji wraz z wiekiem. Są bardziej tolerancyjne u starszych mężczyzn. U panów między 60 a 65 rokiem życia wynik badania PSA może przyjmować wartości do 5,4 ng/ml, zaś między 65 a 75 rokiem życia – nawet 6,6 ng/ml.

Wysokie PSA (powyżej 10,0 ng/ml) może oznaczać zwiększone ryzyko zachorowania na raka prostaty. Jednak wynik wyższy od normy nie zawsze będzie związany z chorobą nowotworową. Wzrost PSA obserwuje się też u chorych z łagodnym przerostem gruczołu krokowego oraz po zabiegach w obrębie dolnych dróg moczowych i prostaty. Obserwuje się także wyższy poziom PSA przy zapaleniu prostaty. Nawet oznaczenie PSA tuż po badaniu per rectum może dać fałszywie wysokie wyniki.

Z drugiej strony, przy prawidłowym stężeniu PSA nie można z całą pewnością wykluczyć istnienia nowotworu. Jak widać, to badanie nie daje lekarzowi pewnego rozpoznania, a jedynie wskazówkę świadczącą o możliwym problemie z gruczołem krokowym.

W przypadku zdiagnozowanych już chorób prostaty, PSA pełni istotną rolę w kontroli progresji (rozwoju) choroby i skuteczności leczenia. Określa się to obserwacją dynamiki wzrostu PSA – nagły wzrost stężenia PSA może oznaczać nieskuteczność obecnej terapii oraz postępowanie choroby.

Jak przygotować się do badania?

Badanie wykonuje się na podstawie pobranej od pacjenta niewielkiej ilości krwi. Badanie PSA na prostatę zaleca się wykonać na czczo w godzinach porannych. Dzień przed badaniem wskazane jest unikanie spożywania alkoholu, powstrzymanie się od współżycia seksualnego. Bezpośrednio przed pobraniem zaleca się zrezygnować z wysiłku fizycznego.

4.3. Ogólne badanie moczu

Podstawowym badaniem, jakie wykonuje się u wszystkich pacjentów z podejrzeniem chorób układu moczowego, jest badanie moczu. To proste, tanie badanie może pomóc w wykryciu obecności krwi w moczu lub drobnoustrojów, świadczących o zakażeniu układu moczowego.

Szczególną rolę to badanie odgrywa w przypadku zapalenia prostaty. Jeżeli w badaniu tym znajdziemy bakterie, zleca się posiew moczu, czyli badanie mające określić rodzaj patogenu, aby móc włączyć leczenie bezpośrednio celowane na ten drobnoustrój.

Badanie to jest konieczne przed każdą procedurą zabiegową, ponieważ aktywne zakażenie układu moczowego jest przeciwwskazaniem do podjęcia takich działań.

4.4. Badanie ultrasonograficzne prostaty

W badaniu prostaty technika ultrasonograficzna ma dwa zastosowania. Pierwsze z nich to badanie przez powłoki jamy brzusznej, dzięki któremu istnieje możliwość oceny zarówno stanu górnych dróg moczowych (nerki i moczowody) jak i dolnych dróg moczowych (pęcherz moczowy, prostata).

Od tego badania oczekuje się przede wszystkim informacji o ilości gromadzonego moczu w pęcherzu oraz o ewentualnym fakcie zalegania moczu w pęcherzu po mikcji. USG pozwala również określić przybliżoną wielkość prostaty oraz wykryć złogi (kamienie) w drogach moczowych.

W niektórych przypadkach uzasadnione jest wykonanie przezodbytniczego badania USG (TRUS), które polega na wprowadzeniu do odbytnicy specjalnej głowicy USG i bardzo dokładnej ocenie tkanki gruczołu krokowego.

Badanie TRUS, z uwagi na bezpośrednią bliskość gruczołu krokowego i odbytnicy, jest najlepszą metodą służącą do oceny wielkości gruczołu krokowego. Co jest z kolei istotnym wskaźnikiem przy ewentualnym wyborze odpowiedniej metody operacyjnej. Badanie to umożliwia także wykonanie biopsji stercza.

4.5. Biopsja stercza

U chorych z podwyższonym stężeniem PSA lub nieprawidłowym wynikiem badania per rectum konieczne jest wykonanie przezodbytniczej biopsji gruboigłowej stercza pod kontrolą TRUS. Zabieg ten pozwala pobrać próbki tkanki prostaty do badania mikroskopowego.

Wprowadzenie przezodbytniczej biopsji gruczołu krokowego do standardu postępowania w przypadku podejrzenia raka prostaty stanowiło przełom we wczesnym ich wykrywaniu, a co za tym idzie, pozwala na wczesne podjęcie radykalnego leczenia.

Wyniki biopsji podaje się w tzw. skali Gleasona. Ocenia ona stopień złośliwości nowotworu. Według tej skali złośliwość dzieli się na niską (stopnie 2-4), średnią (5-7) oraz wysoką (8-10). Skala ta bezpośrednio koreluje z rokowaniem.

4.6. Rezonans magnetyczny

Obecnie jest to metoda pozwalająca w najlepszy sposób ocenić struktury anatomiczne oraz ewentualną patologię, robiąc to z dokładnością do kilku milimetrów. Jest przy tym całkowicie nieinwazyjna i cieszy się znikomą liczbą działań niepożądanych.

Dlatego wykorzystywana jest także w urologii. Szczególne zainteresowanie budzi w ostatnim czasie możliwość obrazowania prostaty za pomocą tomografii rezonansu magnetycznego wykonywanej przy pomocy cewki transrektalnej (ERMR).

Dodatkowo w technice tej łączy się zobrazowanie gruczołu z jednoczesnym badaniem spektroskopowym, na które składa się uzyskiwanie widm z poszczególnych regionów prostaty i tworzenie map metabolicznych. Ta skojarzona technika diagnostyczna określana jest jako PROSE (Prostate Spectroscopy/Imaging Exam).

4.7. Uroflowmetria

Jest badaniem służącym pomiarowi przepływu moczu przez cewkę w czasie mikcji, z określeniem Qmax, czyli maksymalnego przepływu cewkowego. Jest to badanie dodatkowe, wykonywane u niektórych pacjentów.

Wynik badania często jest niemiarodajny, dlatego też dla potwierdzenia wykonywane jest ono co najmniej dwukrotnie. Wynik uznaje się za wiarygodny, jeśli objętość jednorazowo oddanego moczu wynosiła co najmniej 150 ml.

5. Badania w diagnostyce chorób prostaty – dlaczego są tak ważne?

Konsultacja z urologiem oraz badania prostaty umożliwiają wychwycenie wielu chorób gruczołu krokowego jeszcze na bardzo wczesnym etapie. Im wcześniej niektóre schorzenia zostaną rozpoznane, tym szanse na skuteczne leczenie są większe. Zwiększa się także komfort i satysfakcja z codziennego życia pacjenta.

Z kolei nieleczone lub zbyt późno zdiagnozowane choroby rozwijające się w prostacie mogą prowadzić do groźnych zmian w obrębie gruczołu krokowego, całkowitego zablokowania cewki moczowej, a w skrajnych przypadkach do zagrożenia życia.

Badania prostaty pozwalają na wczesnym etapie rozpoznać:

  • Ostre lub przewlekłe zapalenie prostaty – problem ten pojawia się często u mężczyzn między 40. a 50. rokiem życia. Może mieć podłoże bakteryjne lub niebakteryjne. Zapalenie prostaty często daje nieprzyjemne objawy, m.in. bóle w okolicy krocza, odbytu, u nasady prącia. W zapaleniu ostrym mogą pojawić się gorączka i dreszcze. Wczesna diagnostyka jest tu bardzo istotna. Pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia, często antybiotykoterapii. Jeśli natomiast choroba nie zostanie rozpoznana i leczona na wczesnym etapie, konieczne może być leczenie chirurgiczne.
  • Przerost gruczołu krokowego – łagodny rozrost gruczołu krokowego to problem, który dotyczy znacznej części mężczyzn powyżej 60. roku życia. Schorzenie wiąże się z wieloma nieprzyjemnymi dolegliwościami jak problemy z oddawaniem moczu, czy utrudnione osiąganie satysfakcji seksualnej. Rozpoznanie przerostu na wczesnym etapie oraz wdrożenie leczenia znacząco poprawiają komfort życia codziennego. Natomiast niezdiagnozowany i nieleczony przerost gruczołu krokowego może prowadzić do poważnych konsekwencji – blokowania przepływu moczu, stanów zapalnych różnych odcinków układu moczowego oraz zastoju moczu. Co w skrajnych przypadkach może skończyć się urosepsą.
  • Raka prostaty – rak prostaty jest jednym z częściej rozpoznawanych nowotworów złośliwych u mężczyzn. Kluczową rolę w leczeniu choroby odgrywa przede wszystkim wczesna diagnostyka nowotworu. Niestety, choroba może rozwijać się nawet kilkanaście lat, nie dając charakterystycznych objawów. Dlatego też w tym przypadku badania profilaktyczne są bardzo ważne. Rak prostaty rozpoznany we wczesnym stadium może być wyleczony. U chorych z zaawansowanym, przerzutowym rakiem prostaty leczenie najczęściej sprowadza się tylko do wydłużenia życia i poprawy jego jakości.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: Badanie PSA w diagnostyce chorób prostaty
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze