Podstawowe informacje o antykoncepcji hormonalnej
Pod pojęciem „antykoncepcja hormonalna" rozumiemy preparaty zawierające analogi kobiecych hormonów płciowych, czyli substancje o podobnych do nich budowie i działaniu, ale wytworzone sztucznie, w laboratorium, a nie przez żywy organizm. Środki te działają na cały organizm i wywierają wpływ na gospodarkę hormonalną kobiety. Przez to spodziewać się po nich można wielu skutków ubocznych, ale też dużej skuteczności. W przeciwieństwie do większości wcześniej wspominanych środków, których działanie utrudnia dotarcie plemników do komórki jajowej, antykoncepcja hormonalna idzie o krok dalej - nie pozwala komórce jajowej wydostać się z jajnika.
1. Antykoncepcja hormonalna
Antykoncepcja hormonalna korzysta z dwóch rodzajów hormonów: progestagenów i estrogenów. Spotkać możemy preparaty dwuskładnikowe, które zawierają estrogeny i gestageny. Do nich należą np. tabletki antykoncepcyjne. Istnieją też preparaty jednoskładnikowe zawierające gestageny. Będą to tabletki, zastrzyki, plastry, implanty i „tabletka po stosunku”.
Działanie progestagenów polega na: hamowaniu owulacji, zagęszczaniu śluzu szyjkowego (plemniki wolniej się w nim poruszają), zmianach w błonie śluzowej macicy uniemożliwiających implantację oraz na zwolnieniu transportu jajowodowego (wydłuża się czas spotkania komórki jajowej i plemników). Estrogeny hamują owulację, a także wzmacniają działanie progestagenów, tak że można zmniejszyć ich dawkę.
Do zalet antykoncepcji hormonalnej należą:
- wysoka skuteczność antykoncepcyjna,
- metoda wygodna w użyciu - nie zaburza aktu seksualnego,
- tuż po zakończeniu metody możliwe poczęcie,
- zmniejszenie krwawień miesiączkowych oraz dolegliwości związanych z zespołem napięcia przedmiesiączkowego (PMS),
- wzrost regularności cykli,
- zmniejszenie ryzyka wystąpienia ciąży pozamacicznej i torbieli jajnika,
- zmniejszenie ryzyka wystąpienia raka jajnika, raka endometrium oraz nowotworów łagodnych piersi,
- zmniejszenie częstości występowania zapaleń miednicy mniejszej.
Metoda ta ma także wady:
- możliwość wystąpienia licznych skutków ubocznych i związanych z nimi działań niepożądanych, istotnych dla całego organizmu. Trzeba pamiętać, że tabletka antykoncepcyjna nie jest obojętna dla zdrowia kobiety!
- możliwość zmniejszenia skuteczności podczas przyjmowania niektórych leków.
2. Skutki uboczne antykoncepcji hormonalnej
Kobiety rozważające stosowanie metod hormonalnych muszą liczyć się z możliwymi skutkami ubocznymi, takimi jak:
- krwawienia i plamienia acykliczne,
- trądzik,
- łojotok (szybko przetłuszczające się włosy),
- bóle głowy,
- nudności, wymioty,
- wzdęcia brzucha,
- wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
- przyrost masy ciała,
- bóle sutków,
- grzybica pochwy,
- obniżenie libido (zmniejszenie ochoty na seks),
- pogorszenie nastroju, drażliwość (czasem depresja),
- powiększenie żylaków kończyn dolnych,
- powikłania zakrzepowo-zatorowe (mogą zagrażać życiu),
- zaburzenia gospodarki tłuszczowej (więcej złego cholesterolu LDL),
- choroba niedokrwienna serca u kobiet powyżej 35. roku życia palących papierosy.
Niestety ten rodzaj antykoncepcji nie jest przeznaczony dla każdego. Zrezygnować z niej należy w przypadku, gdy kobieta cierpi na nadciśnienie tętnicze, migreny, mięśniaki macicy, cukrzycę, depresję, padaczkę, choroby pęcherzyka żółciowego, choroby wątroby, raka sutka, chorobę zakrzepowo-zatorową oraz gdy jest otyła. Metod tych nie powinny używać kobiety palące tytoń, zwłaszcza gdy mają więcej niż 35 lat. Połączenie antykoncepcji hormonalnej i papierosów może skutkować dużym ryzykiem zakrzepicy żylnej i zatorowości płucnej, które mogą być groźne dla życia.
3. Tabletki antykoncepcyjne
Doustna antykoncepcja hormonalna jest jedną z najpopularniejszych metod antykoncepcji hormonalnej. Jej stosowanie polega na doustnym przyjmowaniu codziennie przez 21 dni specjalnych tabletek zawierających hormony. Po skończeniu opakowania, które zawiera właśnie 21 tabletek, należy zrobić 7-dniową przerwę w ich połykaniu, a potem zacząć nowe opakowanie. Ten rodzaj antykoncepcji wymaga od kobiety dużej sumienności. Tabletki są nieskuteczne, jeśli stosuje się je nieregularnie, zapomina się je przyjmować. W takiej sytuacji może dojść do niechcianej ciąży. Tak samo niektóre leki, wymioty i biegunka mogą zmniejszyć skuteczność antykoncepcyjną.
Tabletki antykoncepcyjne, tak samo jak pozostałe metody hormonalne, działają na cały organizm i mają takie same skutki uboczne. Wielu kobietom zupełnie to nie przeszkadza, czują się świetnie. Jednak niektóre z nich ciężko znoszą różne dolegliwości związane z tabletkami. W takiej sytuacji należy spróbować dobrać indywidualnie inne tabletki, a jeśli i to nie pomoże, warto poszukać innej metody antykoncepcyjnej. Kobieta, która chce używać tabletek antykoncepcyjnych, musi udać się do ginekologa i poprosić o wypisanie recepty. Lekarz powinien podczas tej wizyty przeprowadzić szczegółowy wywiad, by wykluczyć chorobę zakrzepowo-zatorową. Można też wykonać badanie w kierunku mutacji Leiden czynnika V, która jest istotnym czynnikiem prozakrzepowym u 5-7 proc. populacji kobiet. Jest to ważne, gdyż nie u wszystkich kobiet taka forma antykoncepcji jest wskazana!
Warto pamiętać, że tabletka jest skutecznym środkiem antykoncepcyjnym, jednak w przeciwieństwie do prezerwatywy nie zabezpiecza przed chorobami przenoszonymi drogą płciową! W przypadku częstej zmiany partnerów lepiej jest stosować kondom - sam lub jako dodatkowe zabezpieczenie.
4. Zastrzyk hormonalny
Jedną z hormonalnych metod antykoncepcji jest zastrzyk z gestagenów. Polega on na domięśniowym wstrzyknięciu progestagenów, które hamują owulację, zagęszczają śluz szyjkowy i uniemożliwiają implantację zarodka w błonie śluzowej macicy. Zabieg ten powtarzany musi być co 8 (w przypadku metoksyprogesteronu, w skrócie: DMPA) lub 12 (w przypadku NET EN) tygodni. Pierwszą iniekcję podaje się do 5. dnia cyklu. Jeśli pierwsza iniekcja jest podana pierwszego dnia cyklu, efekt antykoncepcyjny jest natychmiastowy, w przeciwnym wypadku (podanie po 2. dniu cyklu) przez 8 dni należy stosować dodatkowe środki zabezpieczające, np. mechaniczne lub chemiczne.
Skuteczność działania antykoncepcyjnego jest nawet wyższa od działania tabletek antykoncepcyjnych, gdyż kobieta nie musi pamiętać o codziennym stosowaniu środka. Wskaźnik Pearla dla DMPA wynosi 0-1, a dla NET EN 0,4-2.
Progestageny w postaci zastrzyków są o tyle wygodne w stosowaniu, że nie trzeba zaprzątać sobie nimi głowy na co dzień ani przed stosunkiem. Ich wadą natomiast jest to, że jeśli po zaaplikowaniu środka pojawią się jakieś działania niepożądane (nieregularne i przedłużające się krwawienia, bóle i zawroty głowy, trądzik, mdłości, torbiele jajników, przyrost masy ciała), nie ma możliwości odstawienia środka, on już jest w organizmie i nie da rady się go pozbyć! Trzeba pomęczyć się do końca jego działania, czyli 2-3 miesiące. Kolejną wadą jest to, że na powrót płodności po zakończeniu stosowania metody trzeba trochę poczekać.
5. Implanty i plastry antykoncepcyjne
W tej metodzie pod skórę przedramienia wszczepiony zostaje pręcik uwalniający przez cały czas progestageny (średnio 40 mikrogramów). Działanie antykoncepcyjne implantu trwa przez 5 lat. Po tym czasie należy go usunąć i ewentualnie wszczepić nowy.
Dużo się mówi i pisze również o plastrach antykoncepcyjnych, czyli systemie transdermalnym. Jest to kolejna z metod antykoncepcji hormonalnej. Jej działanie polega na ciągłym uwalnianiu do organizmu hormonów z plastra przylepionego na gołą skórę. Ta droga podania gestagenów, w przeciwieństwie do drogi doustnej, sprawia, że substancja wywiera mniejszy wpływ na wątrobę. W opakowaniu znajdują się trzy plastry. Każdy z nich zawiera dawkę hormonów wystarczającą na jeden tydzień. Stosuje się je przez trzy kolejne tygodnie, po czym należy zrobić tygodniową przerwę. Plaster należy zmieniać zawsze w tym samym dniu tygodnia.
Miejsca, w których można umieścić plaster, to podbrzusze, górna zewnętrzna część ramienia, pośladek, bark lub łopatka. Istnieją liczne korzyści ze stosowania plastrów antykoncepcyjnych. Zapewniają one stabilne stężenie hormonów we krwi. W przeciwieństwie do tabletek antykoncepcyjnych nie obciążają wątroby. Metoda ta umożliwia też stosowanie niższych dawek hormonów niż byłoby to konieczne przy podaniu doustnym.
System transdermalny jest bardzo komfortowy, nie trzeba się przejmować reżimem przyjmowania tabletek, nie zakłóca aktywności. Bardzo ważne jest też to, że w każdej chwili można przerwać terapię, odklejając plaster, w przeciwieństwie np. do zastrzyków z gestagenami.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.