Jak skutecznie i szybko pokonać pokrzywkę kontaktową? Czy pokrzywka to zawsze alergia?

Pokrzywka kontaktowa jest to natychmiastowy, ale przemijający obrzęk i zaczerwienienie skóry, pojawiające się po bezpośrednim kontakcie z substancją alergizującą. Pokrzywkę kontaktową należy odróżnić od kontaktowego zapalenia skóry, gdzie zmiany alergiczne na skórze rozwijają się przez godziny albo nawet dni po kontakcie z alergenem. Pokrzywkę kontaktową może powodować wiele substancji, takich jak żywność, konserwanty, substancje zapachowe, substancje barwnikowe, różnego rodzaju produkty roślinne, zwierzęce, metale, gumy, lateks. Sprawdź, jak skutecznie i szybko pokonać pokrzywkę kontaktową?

1. Co to jest pokrzywka

Pokrzywka w medycynie to niejednolity zespół chorobowy, którego częścią wspólną jest podstawowy objaw skórny – bąble pokrzywkowe.

Bąbel pokrzywkowy i/lub obrzęk naczynioruchowy są wynikiem procesów, które zachodzą wewnątrz organizmu na skutek oddziaływania różnych bodźców aktywujących objawy choroby. Zapoczątkowuje je masywny wyrzut histaminy z komórek znajdujących się w tkance łącznej skóry właściwej.

Zobacz film: "Alergia. Fakty i mity"

Sama histamina jest organicznym związkiem chemicznym magazynowanym w formie nieczynnej we wnętrzu tych komórek i uaktywnianym w celu obronny organizmu. Uwolniona z komórek histamina pełni rolę substancji pośredniczącej w rozwoju stanu zapalnego.

Pobudza ona drobne naczynia w skórze i tkance podskórnej do skurczu komórek śródbłonka. Komórki te ściśle przylegają do siebie i tworzą wyściółkę naczyń krwionośnych oraz limfatycznych. Ich skurcz powoduje zwiększenie przestrzeni między komórkami, przez co wzrasta przepuszczalność naczyń.

Oznacza to, że płynny składnik krwi, czyli osocze, może wtedy przedostać się w powstałe przestrzenie międzykomórkowe, ale skutkiem tego będzie ucisk osocza na ściany komórek. W rezultacie dochodzi do narastającego obrzęku skóry i rozwoju stanu zapalnego. Zaś drażnienie przez histaminę zakończeń nerwów czuciowych wywołuje świąd.

Cały ten proces może zachodzić zarówno z udziałem układu odpornościowego, jak i bez. Za powstanie rumienia odpowiada bowiem histamina uwalniana przez specjalne komórki, ale i ta, która reaguje na tzw. wyzwalacze histaminy (owoce morza, truskawki, pomidory, szpinak).

Często obserwujemy też „wyrzut histaminy” w sytuacjach stresowych – powstają pseudobąble pokrzywkowe np. na szyi czy dekolcie. Objawy pokrzywki może wyzwolić również kontakt z zimnem, uciskiem, ciepłem, a nawet promieniami słonecznymi.

2. Przyczyny pokrzywki

Istnieją dwa mechanizmy powstawania pokrzywki – immunologiczny i nieimmunologiczny. W przypadku pokrzywki nieimmunologicznej bąbel pokrzywkowy oraz objawy towarzyszące (świąd, pieczenie, zaczerwienienie) pojawiają się bez wcześniejszego kontaktu z alergenem.

2.1. Pokrzywka niealergiczna

U jej podłoża leżą tzw. wyzwalacze histaminy (m.in. czarne jagody, maliny, wiśnie, truskawki, papryka, jaja, kakao, mleko krowie, tuńczyk, śledź), które mogą nie uczulać, ale pobudzać specjalne komórki do uwolnienia histaminy bez udziału mechanizmów alergicznych.

Takie działanie wykazują także niektóre

• leki (aspiryna, morfina, kodeina, niesteroidowe leki przeciwzapalne), cechujące się podobnym działaniem do aspiryny produkty ziołowe (kora wierzby)
• przyprawy (curry)
• barwniki i konserwanty żywnościowe (benzoesany, barwniki azotowe)

Inne produkty najczęściej powodujące nieimmunologiczną pokrzywkę kontaktową to między innymi:

• alkohol i aldehyd cynamonowy
• kwas sorbowy (konserwant powszechnie występujący w wielu produktach)
• kwas benzoesowy
• surowe mięso
• ryby

Mogą ją wywołać również czynniki fizykalne (ciepło, zimno, słońce).

2.2. Pokrzywka alergiczna

Immunologiczna pokrzywka kontaktowa występuje najczęściej u osób z cechami atopii (skłonnych do alergii) i wiąże się z wcześniejszą ekspozycją na alergen. Najczęściej jednak w praktyce klinicznej w znacznej większości (70-80 proc.) przypadków pokrzywki nie udaje się ustalić czynnika sprawczego oraz mechanizmu powstania pokrzywki.

Produktami wywołującymi pokrzywkę kontaktową w mechanizmie immunologicznym są między innymi:

• lateks
• kauczuk
• niektóre metale – np. nikiel
• wiele antybiotyków
• kwas benzoesowy
• kwas salicylowy
• glikol polietylenowy
• surowe mięso
• ryby

Gdy któryś z tych alergenów wniknie do organizmu alergika drogą pokarmową, oddechową lub przez skórę, układ odpornościowy nie pozostanie obojętny na jego obecność. W wyniku szeregu reakcji dojdzie do wytworzenia przez odpowiednie limfocyty (komórki układu odpornościowego) specjalnych przeciwciał IgE (Immunoglobuliny E) mających bezpośredni związek z rozwojem pokrzywki alergicznej.

Przeciwciała te łączą się z tzw. komórkami tucznymi, które zlokalizowane są w tance łącznej skóry właściwej. Immunoglobuliny E pobudzają je do wydzielania silnych substancji, których działanie skutkuje stanem zapalnym skóry i jej obrzękiem. W tym miejscu w przebiegu reakcji IgE-zależnej odpowiadającej za uczulenia skórne (pokrzywka alergiczna) uaktywnia się histamina, której działanie omówiliśmy wyżej.

3. Czynniki ryzyka pokrzywki

Na wystąpienie pokrzywki kontaktowej narażony jest każdy człowiek, jednak znacznie częściej obserwuje się tego typu reakcje alergiczne u osób z grup zawodowych szczególnie narażonych na szkodliwe i alergizujące substancje. Do grup takich zalicza się na przykład

• rolników (kontakt ze zbożami, paszami, sierścią zwierząt)
• piekarzy (mąka, nadsiarczan potasu)
• pielęgniarki
• lekarzy (narażonych na stały kontakt z lateksowymi rękawiczkami) i wiele innych zawodów

Pokrzywka kontaktowa występuje również znacznie częściej w grupie osób z atopią (tendencją do alergii).

4. Objawy pokrzywki

Pokrzywka kontaktowa pojawia się w ciągu kilku minut do maks. ok. godziny od ekspozycji na substancję alergizującą. Charakterystyczną zmianą jest wystąpienie tzw. bąbla pokrzywkowego. Bąble pokrzywkowe

• mają kolor różowoporcelanowy
• ich wielkość waha się od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów
• mogą występować z różnym nasileniem

Charakterystyczny dla bąbla pokrzywkowego jest szybki rozwój (kilka minut) i towarzyszące uczucie pieczenia, mrowienia, świąd. Zmiana ta nie utrzymuje się na skórze dłużej niż 24 godziny oraz ustępuje bez pozostawienia śladu (choć zdarzają się przypadki wieloletniego przebiegu pokrzywki).

Często skóra staje się dodatkowo zaczerwieniona, przy czym zaczerwienie to może być od ledwo widocznego do wybitnie nasilonego z towarzyszącym obrzękiem.

Może towarzyszyć im też tzw. obrzęk naczynioruchowy zajmujący głębsze partie skóry. Nie da się ukryć, że tego typu uczulenia skórne (pokrzywka) znacznie obniżają komfort życia przez duży stres negatywny (ang. distress) wywołany świądem, nagłymi objawami, często brakiem ustalonej przyczyny i słabą reakcją na leczenie oraz znacznym defektem kosmetycznym.

Jak tłumaczy dr n med. Marta Wilkowska-Trojniel, specjalista dermatologii i wenerologii: – Głównym problemem chorego w przebiegu pokrzywki są widoczne wykwity, które utrudniają codzienne kontakty, powodują wycofanie, próbę ukrycia bąbli, unikanie kontaktów międzyludzkich. Natomiast świąd, definiowany także jako podprogowe uczucie bólu, prowadzi do zaburzeń snu i koncentracji. To wszystko składa się na przewlekłe zmęczenie, obniżoną wydajność pracy, zmniejszoną efektywność w realizacji przedsięwzięć życiowych, a nawet podczas wykonywania prostych, codziennych obowiązków.

5. Diagnostyka pokrzywki

Rozpoznanie pokrzywki kontaktowej czasem bywa bardzo proste, ale w większości przypadków ustalenie, co wywołało reakcję alergiczną, bez wykonania specjalnych testów skórnych jest niemożliwe.

Należy też pamiętać, że testy skórne nie odpowiedzą nam na pytanie, czy pokrzywka ma charakter immunologiczny czy nie, dlatego badanie należy uzupełnić o badania krwi pozwalające ocenić ten charakter, są to tzw. testy RAST wykrywające poziom IgE.

Jest to bardzo ważne, gdyż osoby, u których wystąpiła pokrzywka kontaktowa immunologiczna są potencjalnie zagrożone wystąpieniem poważniejszych ostrych reakcji alergicznych zagrażających bezpośrednio ich życiu.

6. Leczenie pokrzywki

– Najistotniejszym czynnikiem w leczeniu pokrzywki jest unikanie elementu wywołującego objawy, jeśli go znamy – podkreśla dr n med. Marta Wilkowska-Trojniel. Terapia farmakologiczna ma na celu zwalczenie i unikanie nasilenia symptomów skórnych choroby. Jak dotąd podstawowym i niezastąpionym elementem leczenia objawowego pokrzyki są nowoczesne leki przeciwhistaminowe (np. substancja czynna bilastyna).

Hamują one aktywność histaminy, uniemożliwiając jej połączenie się z odpowiednim receptorem, a przez to zapobiegają rozwojowi pokrzywki. Należy podkreślić, że przykładowo bilastyna blokuje tylko receptor histaminowy H1, co sprawia, że lek nie oddziałuje na receptory innych związków organicznych, a tym samym nie powoduje senności i zaburzeń koncentracji, jak dzieje się w przypadku leków przeciwhistaminowych I generacji (np. antazolina, klemastyna, ketotifen, prometazyna).

Badania prowadzone nad tą substancją dowiodły również, że doustne jej podanie w jednorazowej dawce 20 mg u chorych na pokrzywkę przewlekłą okazało się skuteczniejsze od placebo w zakresie łagodzenia objawów, takich jak świąd, rumień i bąble pokrzywkowe, poprawy jakości życia oraz kontroli zaburzeń snu.

Preparat zaleca się dorosłym pacjentom oraz dzieciom po 12 roku życia. W leczeniu farmakologicznym z powodu istotnego ryzyka utraty życia wskutek pojawienia się obrzęku dróg oddechowych możliwe jest wykorzystanie kortykosteroidów ogólnie w postaci iniekcji czy też doustnej. Dotyczy to zarówno pokrzywki ostrej, jak i przewlekłej.

Odpowiadając na pytanie, jak leczyć pokrzywkę alergiczną, należy też nadmienić, że w farmakoterapii wykorzystywane są również leki z innych grup, np. cyklosporyna, betamimetyki, montelukast, a nawet przeciwciała monoklonalne – konkluduje specjalista dermatolog.

Pacjenci z pokrzywką immunologiczną powinni nosić przy sobie w widocznym miejscu informację o tym, że może u nich wystąpić groźna dla życia reakcja alergiczna. Muszą także zostać wyedukowani o tym, iż istnieją reakcje krzyżowe między różnymi alergenami i gdy są uczuleni na jedną substancję, to na 99 proc. procent mogą być też uczuleni na kilka innych, np. istnieje krzyżowa reakcja pomiędzy lateksem a bananami, kiwi i awokado.

Pacjenci tacy mogą wymagać podania leków przeciwhistaminowych, kortykosterydów, powinni także być zaopatrzeni w pen do samodzielnego podania adrenaliny (który zawsze powinni mieć przy sobie) w razie wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.

W przypadku pokrzywki kontaktowej pojawiającej się w przebiegu reakcji nieimmunologicznych najczęściej wystarczające okazuje się stosowanie preparatów przeciwhistaminowych zewnętrznie w formie maści, kremów czy aerozoli. A leki przeciwhistaminowe czy sterydy stosuje się jedynie w przypadku wystąpienia objawów ogólnych.

Pokrzywka kontaktowa bywa bardzo uciążliwą dolegliwością. Każda osoba, która zaobserwuje na swojej skórze takie zmiany powinna skontaktować się z lekarzem dermatologiem, aby upewnić się, czy nie jest zagrożona reakcjami alergicznymi o znacznie gwałtowniejszym przebiegu i groźnych konsekwencjach.

W sytuacji gdy pokrzywka nie jest bardzo nasilona i nie towarzyszą jej objawy ogólne, warto jest sięgnąć do domowej apteczki po produkt zawierający alantoinę. Dzięki swoim właściwościom łagodzącym alantoina znacznie zmniejszy swędzenie, a dzięki właściwościom przeciwzapalnym przyspieszy ustępowanie bąbla pokrzywkowego, zlikwiduje zaczerwienienie i sprawi, że objawy będą mniej uciążliwe dla pacjenta.

7. Pokrzywka w czasie ciąży

Obserwuje się również przypadki niealergicznych pokrzywek u ciężarnych kobiet w końcowej fazie cyklu miesiączkowego. Za wystąpienie objawów skórnych odpowiadają u nich zmiany hormonalne, a właściwie obniżenie aktywności progesteronu. Zdarzają się też nietypowe przypadki wystąpienia pokrzywki u osób ze schorzeniami tarczycy.

Natomiast stres i alkohol nie tylko wywołują, ale i wzmagają objawy pokrzywki. – Często dermatolodzy we współpracy z alergologami próbują ustalić przyczynę powstawania pokrzywki, aby w przyszłości uniknąć tego zagrażającego życiu schorzenia – wyjaśnia dermatolog. – Czasem jednak mamy do czynienia z tzw. pokrzywką idiomatyczną, w przebiegu której niemożliwe jest ustalenie czynnika sprawczego. Ze względu na niejednorodny charakter pokrzywki nie istnieją określone testy czy badania, które można wykonać.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.