Alergia i jej najczęstsze przyczyny

Alergia to bardzo popularne schorzenie – jedno z najczęściej rozpoznawanych na całym świecie. Wśród społeczeństwa panuje powszechne przekonanie, że to problem dotyczący przede wszystkim dzieci i młodzieży. Jednak wcale tak nie jest: wielu dorosłych, a nawet seniorów, również pada nagle ofiarą alergii. Uczulenie jest konsekwencją nadwrażliwości, a fakt, że alergie występują rodzinnie, świadczy o tym, że predyspozycje do ich rozwinięcia są przekazywane genetycznie. Bardzo częstym mechanizmem powstawania alergii jest tzw. atopia, kiedy to organizm produkuje zwiększoną ilość immunoglobuliny zwanej IgE, odgrywającej bardzo ważną rolę w procesach uczuleniowych. Objawy alergii nie są specyficzne i często mylone są z innymi dolegliwościami, a ostateczne potwierdzenie uzyskuje się dopiero po testach alergicznych i badaniach krwi.

1. Czym jest alergia?

Alergia to specyficzna nadwrażliwość (uczulenie) na niektóre substancje (antygeny), z którymi organizm ma styczność na co dzień w swoim środowisku poprzez spożywanie, oddychanie czy kontakt ze skórą. Alergię wywołuje nieprawidłowa reakcja układu odpornościowegona określone czynniki. W przebiegu alergii dochodzi do nadmiernej reakcji organizmu na dany alergen. Wśród typowych objawów specyficznej nadwrażliwości wyróżnić należy świąd skóry, pieczenie oczu, łzawienie, zaczerwienienie skóry, nieżyt nosa.

Statystyki z ostatnich lat pokazują, że rozpoznania alergii są coraz częstsze. Najczęściej diagnozowane są alergie pokarmowe. Specjaliści szacują, że aż 98 proc. wszystkich alergii, które rozpoznaje się u dzieci, to alergia na białko jaja kurzego i mleko.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Czym jest ból?"

W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku lekarze zaobserwowali silny wzrost zachorowań na alergię. Sytuacja ta spowodowana była modyfikacją dotychczasowej diety pacjentów. Do wielu produktów zaczęto dodawać barwniki, substancje konserwujące czy ulepszacze, które mogły powodować reakcję alergiczną. Wśród innych niekorzystnych czynników warto nadmienić również zanieczyszczenia środowiska oraz zmiany w ludzkim genomie. Wielu specjalistów jest zgodnych co do tego, że zmiany w genomie człowieka mogły być konsekwencją pojawienia się owoców, warzyw modyfikowanych genetycznie (tzw. żywność GMO). Naukowcy przyznają jednak, że nie mają takiej pewności.

Bez względu na to, jaki czynnik doprowadził do wzrostu zachorowań, liczba diagnoz alergii wciąż się powiększała. Biała Księga Alergii, stworzona przez specjalistów pod koniec dwudziestego wieku, szacowała, że na przestrzeni całego stulecia alergia dotyczyła około 1 proc. społeczeństwa. Ale już w momencie publikacji Białej Księgi Alergii współczynnik ten wzrósł do 20 proc. i ciągle rośnie. Oczywiście wpływ na to ma także dużo większa przeżywalność dzieci niż jeszcze sto lat temu. Niemniej, jeśli alergia się dziś pojawia, to jej przebieg jest cięższy.

2. Rodzaje alergii i podział alergenów

Wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje alergii:

• alergie pokarmowe,
• alergie wziewne,
• alergie kontaktowe,
• alergie iniekcyjne.

Przypomnijmy, że alergenem jest substancja wywołująca u osoby predysponowanej do alergii objawy chorobowe. U innych osób – zdrowych i nieuczulonych nie będzie powodowała żadnych niepokojących objawów. Potencjalnie alergeny znajdują się wszędzie. Ogromna ilość cząstek obecnych w przyrodzie może wywołać reakcje alergiczne. Są to substancje zarówno pochodzenia naturalnego, jak i zsyntetyzowane przez człowieka. Tylko osoby uczulone prezentują objawy po kontakcie z alergenami. Mogą one kontaktować się z komórkami naszego organizmu wieloma drogami. Drogą wziewną, pokarmową lub przez bezpośredni kontakt ze skórą i błonami śluzowymi.

Jakie mogą być alergeny? Są to najczęściej metale, takie jak: nikiel, chrom, kobalt. Oprócz nich inne substancje: formaldehyd, substancje zapachowe, balsam peruwiański, konserwanty obecne w lekach miejscowo stosowanych i kosmetykach, leki, barwniki, lanolina. Groźnymi alergenami są jady owadów, które dostają się do organizmu na znany wszystkim sposób, czyli poprzez ukąszenie pszczoły, osy, szerszenia czy innego owada.

2.1. Alergeny kontaktowe

Alergeny kontaktowe to te, z którymi nasza skóra ma bezpośredni kontakt. Najczęściej wywołują one objawy atopowego zapalenia skóry: świąd, zaczerwienienie, wypryski (grudkowe lub pęcherzykowe) i potrzebę ciągłego drapania.

Najczęstsze alergeny kontaktowe to kurz, wełna, bakterie, ciepło, kosmetyki i detergenty oraz... stres, który działa od wewnątrz, ale daje te same objawy w przypadku atopii. Inną formą alergii kontaktowej jest na przykład alergiczne zapalenie spojówek, któremu towarzyszy łzawienie, pieczenie, obrzęk i zaczerwienienie.

Alergia kontaktowa często występuje u dzieci razem z alergią pokarmową. Część chorych z niej wyrasta, ale większość boryka się w dorosłym życiu z innymi formami alergii.

2.2. Alergeny iniekcyjne

Alergeny iniekcyjne to z kolei alergeny podawane przez wstrzyknięcie – czy to w formie zastrzyku, czy jadu owadów żądlących. Spektrum objawów jest bardzo różne. Najczęściej są łagodne i kończą się na świądzie, obrzęku czy pokrzywce, jednak w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić do zaburzeń oddychania, problemów z pracą serca i skończyć się zgonem chorego.

Na szczęście, są to rzadkie przypadki, warto jednak mieć wiedzę na temat tego, czy jesteśmy uczuleni na jad owadów i leki – ta świadomość sprawi, że bliscy będą mogli udzielić nam profesjonalnej pomocy, a nawet uratować życie.

2.3. Alergeny wziewne

Alergeny wziewne wywołują przede wszystkim choroby układu oddechowego. Mogą to być pyłki roślin. Wytwarzane są one w dużej ilości przez rośliny i przenoszone na dalekie odległości, nawet do 200 km. W kolejnych latach intensywność pylenia może się różnić. W Polsce najczęściej uczulają pyłki traw, chwastów i drzew. Jak wiemy, mają one różny czas pylenia i wiedza o tym pomaga rozpoznać alergen, na który jesteśmy uczuleni. Jeśli objawy naszego przewlekającego się kataru występują w okresie od lutego do kwietnia – jesteśmy prawdopodobnie uczuleni na pyłki drzew: leszczyny, olchy, wierzby lub topoli, jeśli natomiast „cieknie” nam z nosa w czerwcu, lipcu i sierpniu – reagujemy nadmiernie na trawy. Inne alergeny wziewne, takie jak: alergeny roztoczy kurzu domowego, alergeny zwierzęce, pleśnie i grzyby drożdżopodobne, karaluchy, nie mają sezonowości występowania i objawy nimi sprowokowane mogą być obecne przez cały rok.

2.4. Alergeny pokarmowe

Alergeny pokarmowe stanowią dużą grupę różnych substancji, najczęściej uczulają: orzechy i orzeszki ziemne, ryby, skorupiaki, pszenica, jaja, mleko, soja i różne owoce. Są to również dodatki do żywności, na czele z benzoesanami, siarczynami, glutaminianem sodu, a oprócz tego wiele leków.

Nie oznacza to, że alergeny pokarmowe powodują tylko objawy alergii ze strony przewodu pokarmowego, gdyż ich spożycie skutkować może również alergią objawiającą się w całym organizmie, jaką jest wstrząs anafilaktyczny, czy na skórze w postaci wysypki.

Niektóre pokarmy lub rośliny obecne w środowisku mają podobną budowę cząsteczkową, choć tego nie widać. Na przykład brzoza jest podobna w budowie cząsteczkowej do różnych owoców, takich jak jabłka czy owoce pestkowe. Jeśli jesteśmy uczuleni na brzozę po kontakcie z cząsteczkami jabłka, również możemy cierpieć na objawy alergiczne, np. obrzęk i swędzenie śluzówek jamy ustnej. Inne substancje wchodzące w reakcje krzyżowe wymienione są w tabelce (wg Alergologia praktyczna, red. K. Obtułowicz).

Przebieg alergii pokarmowych jest coraz cięższy, co zaobserwowano na podstawie badań klinicznych obejmujących lata 2004-2014. Coraz więcej osób musi więc przechodzić na specjalne diety dla alergików, które umożliwiają im codzienne funkcjonowanie bez dyskomfortu.

Alergie pokarmowe nie są również łatwe w diagnozowaniu – ich przebieg nie należy do specyficznych. Wymioty, silne bóle brzucha i biegunka to objawy, które zwykle przypisujemy spożyciu nieświeżej żywności. Tymczasem może być to właśnie objaw nietolerancji pokarmowej. Częstym symptomem jest również wysypka.

Drzewa, np. sosna	Jabłka, owoce pestkowe, orzechy, kiwi, papryka
Trawy	Mąka, pomidory, orzechy, seler, melon
Bylice	Marchew, papryka, kminek, rumianek, słoneczniki, miód
Pierze	Alergeny jaj kurzych
Roztocze	Krewetki, ślimaki, homary
Grzyby, pleśnie	Mleko, sery pleśniowe, maślanka, jogurt
Enzymy owadów	Miód
Lateks	Awokado, kiwi, banany, ananasy, pomarańcze

3. Przyczyny alergii

Przyczyny alergii bywają bardzo różne. Niestety, w niektórych przypadkach ustalenie przyczyny alergii nie jest możliwe. Jak już wyżej wspominaliśmy, wzrost zachorowań na alergię może być spowodowany modyfikacją genomu, zanieczyszczeniem środowiska (szkodliwymi substancjami, chemikaliami oraz smogiem). Jakość powietrza istotnie wpływa na stan zdrowia społeczności zamieszkującej dany region świata. Alergia dotyka przede wszystkim mieszkańców Europy Zachodniej, Ameryki. Alergia może występować również na terenach, gdzie funkcjonuje dobrze rozwinięty przemysł.

Alergia może pojawić się także wskutek przebytych infekcji, modyfikacji dietetycznych oraz ekspozycji na endotoksyny. Coraz częściej diagnozowane są też alergie o podłożu psychogennym. Alergia to również powszechny problem osób, które mają osłabiony układ immunologiczny.

Efekt ten może być także skutkiem ubocznym... wydłużenia się ludzkiego życia. W ubiegłych wiekach seniorzy rzadziej dożywali momentu, w którym odporność ludzkiego organizmu na alergeny spada – szacuje się, że ten naturalny proces zachodzi po 65. roku życia.

Coraz częściej mówi się o roli czynników psychicznych, które według jednych specjalistów wyzwalają alergie, według innych zaś jedynie je wzmacniają lub są ich skutkiem. Za powstawanie i przebieg uczuleń obwinia się wszelkie "negatywne emocje": agresję, strach, złość, stres. Wiele badań potwierdza współistnienie chorób alergicznych z zaburzeniami lękowymi, depresyjnymi, drażliwością czy nadwrażliwością emocjonalną.

Jeszcze do niedawna sądzono, że na alergię pyłkową chorują dzieci dopiero od 7. r.ż., i to te, które w dzieciństwie ujawniały objawy alergii pokarmowej, po czym w okresie młodzieńczym objawy stopniowo ustępują, aby zaniknąć całkowicie w dorosłym życiu. Najnowsze badania wskazują jednak, że objawy pyłkowicy mogą się zacząć zarówno około 3. r.ż., jak i w późniejszym okresie życia, nawet po 50. r.ż.

Przebieg alergii może się także z wiekiem zmieniać - objawy mogą ulegać wyciszeniu bądź nasileniu, mogą dołączać się nowe alergeny czy nawet może zwiększać się rodzaj alergicznej nadwrażliwości.

3.1. Atopia

Atopia jest grupą dziedzicznych chorób alergicznych. Dotyczy ona około 20 proc. ogólnej populacji. Jeśli oboje rodzice mają atopię, wówczas prawdopodobieństwo, że dziecko będzie ją miało, wynosi 50 proc., a zwiększa się ono jeszcze, gdy u obojga rodziców alergia manifestuje się w podobny sposób. Ryzyko urodzenia się dziecka z atopią w rodzinie nieobciążonej tym schorzeniem jest najniższe i wynosi około 13 proc.

Dziedziczenie skłonności do alergii nie zależy od jednego konkretnego genu, ale od zestawu genów. Znaleziono kilkadziesiąt miejsc w materiale genetycznym człowieka, które są za to odpowiedzialne. Jedne z nich są słabsze, inne silniejsze. Kluczowym miejscem jest chromosom piąty. Są w nim miejsca kontrolujące wytwarzanie różnych białek i substancji w organizmie, które mogą wziąć udział w reakcji alergicznej. Regulacji takiej podlega np. wytwarzanie przeciwciał, czyli białek odpornościowych, które odgrywają zasadniczą rolę w rozwoju dużej części alergii.

Pod wpływem dziedziczenia jest także zdolność do łatwiejszego zapoczątkowania odpowiedzi alergicznej oraz bardziej intensywnego jej rozwoju. Jeżeli oboje rodziców jest alergikami, to dziecko w 66% może odziedziczyć alergię. Jeżeli chora jest mama, dziecko ma 40% ryzyka, że odziedziczy alergię, a jeśli tata – 30%.

Atopia może ujawnić się pod postacią tzw. chorób atopowych. Przykładem choroby atopowej może być:

• astma oskrzelowa,
• atopowe zapalenie skóry,
• sezonowy, przewlekły katar sienny,
• pokrzywka,
• alergiczne zapalenie spojówek,
• nietolerancja pokarmowa.

3.2. Wpływ infekcji na wystąpienie objawów alergii

Wpływ infekcji na wystąpienie objawów alergii jest złożony. Niektóre rodzaje infekcji zwiększają możliwość rozwoju procesu alergicznego. U małych dzieci częstą ich przyczyną są wirusy, a najczęstszym z nich – wirus RSV. Stwierdzono, że usposabia on do wystąpienia objawów alergicznych. Istnieje jednak wiele badań pokazujących, że częstszy kontakt z drobnoustrojami, zwierzętami i ich wydzielinami odgrywa rolę ochronną. Jest to tzw. hipoteza higieniczna, która pokazuje, że dzieci żyjące w warunkach mniej higienicznych, tzn. na wsi, w większych rodzinach, uczęszczające do żłobka lub przedszkola rzadziej zapadają na choroby alergiczne. Są to jednak pośrednie wnioski i w związku z nimi nie jest wskazane zerwanie z nawykami higienicznymi.

Bez wątpienia ważną rolę odgrywają warunki środowiska, w którym rozwija się dziecko. Jeśli odziedziczyło ono skłonność do atopii i przebywa w środowisku, gdzie styka się z dymem papierosowym – prawdopodobieństwo jego zachorowania na astmę szacowane jest na 25%. Natomiast gdy żyje w czystym środowisku, zachorowanie jest kilkukrotnie mniejsze. Innym czynnikiem, który sprzyja rozwojowi astmy, są spaliny samochodowe – dzieci żyjące w mieście częściej cierpią z powodu astmy.

Istotny wpływ mają także inne schorzenia, na które chorujemy. Przy niektórych z nich i dodatkowej predyspozycji genetycznej do wystąpienia alergii ryzyko jej pojawienia się jest jeszcze większe. Do grupy takich chorób, oprócz astmy, należą: przewlekła choroba obturacyjna płuc, poważne reakcje alergiczne w przeszłości, polipy w jamie nosowej, częste infekcje zatok, nosa, górnych dróg oddechowych, atopowe zapalenie skóry, alergia pokarmowa.

4. Leczenie alergii

Leczenie alergii różni się, w zależności od tego jaki alergen odpowiada za pojawienie się reakcji alergicznej. Inaczej przebiega leczenie alergii pokarmowej, a inaczej alergii iniekcyjnej. Jeśli pacjent podejrzewa u siebie nadwrażliwość na jakikolwiek alergen, powinien jak najszybciej skonsultować się ze specjalistą. Zadaniem lekarza jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki, a także, wprowadzenie ewentualnej terapii farmakologicznej.

Alergie wziewne zazwyczaj leczy się przy zastosowaniu preparatów w aerozolu, a także odpowiednich środków farmaceutycznych (np. leków antyhistaminowych). W aptekach dostępne są leki przeciwhistaminowe w formie doustnej, donosowej, domięśniowej, a także przeznaczone do stosowania bezpośrednio do worka spojówkowego.

Alergie pokarmowe wymagają wyeliminowania poszczególnych produktów alergizujących. Osoba zmagająca się z alergią na tle pokarmowym może zasięgnąć także opinii dietetyka klinicznego, który pomoż ułożyć specjalną dietę (zwłaszcza w przypadku, gdy pacjent jest uczulony na w wiele składników żywnościowych).

Dzięki temu, będziemy w stanie pozbyć się męczących dolegliwości, bez destabilizowania ilości składników odżywczych w diecie. Alergia to niezwykle kłopotliwe schorzenie, jednak przy współpracy ze specjalistami i przestrzeganiu ich zaleceń, z pewnością da się z nią żyć.

W leczeniu alergii wykorzystuje się również immunoterapię swoistą. Ta metoda terapeutyczna polega na wielokrotnym podawaniu coraz większych dawek alergenu. W potocznym języku, takie leczenie nazywamy "odczulaniem". Zadaniem immunoterapii swoistej jest oswojenie organizmu z czynnikiem alergizującym, a także przeciwdziałanie reakcji alergicznej na dany alergen. Odczulaniu poddaje się pacjentów w różnym wieku (terapia przeznaczona jest zarówno dla dzieci, jak i dla osób dorosłych). Za dolną umowną granicę przyjęto u dzieci 5 lat, u dorosłych zaś górnej granicy nie ma. Odczulaniu nie powinno poddawać się pacjentów zmagających się z nadciśnieniem tętniczym, a także chorobą niedokrwienną serca.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.