Przyczyny depresji
Trudno wskazać konkretne przyczyny depresji, ponieważ jest to schorzenie o wielopłaszczyznowym podłożu, stąd też istnieje kilka hipotez, które przybliżają złożoność patomechanizmu choroby. Depresja może wynikać z zaburzeń w poziomie neuroprzekaźników, czynników genetycznych czy środowiskowych. Zaburzenia nastroju mogą czerpać swoje źródło w negatywnych doświadczeniach, jak i pesymistycznym myśleniu. W niniejszym artykule zostały przedstawione niektóre twierdzenia znajdujące odzwierciedlenie w polietiologicznym pochodzeniu depresji.
- 1. Badania nad przyczynami depresji
- 1.1. Hipoteza biochemiczna przyczyn depresji
- 1.2. Hipoteza biologiczna przyczyn depresji
- 1.3. Hipoteza genetyczna przyczyn depresji
- 1.4. Teoria środowiskowa przyczyn depresji
- 2. Czynniki ryzyka depresji
- 2.1. Wydarzenia życiowe a depresja
- 2.2. Depresja a stres
- 3. Psychologiczna koncepcja poznawcza uwarunkowań depresji
- 4. Seks a depresja
- 5. Pochodzenie depresji
1. Badania nad przyczynami depresji
Zaburzenia psychiczne są bardzo trudnymi chorobami, zarówno w diagnozie, jak i w leczeniu. Badanie przyczyn powstawania chorób psychicznych jest ciężkie i często budzi kontrowersje. Nie udało się dotąd poznać wszystkich możliwości mózgu człowieka oraz procesów, jakie w nim zachodzą. Dlatego trudno jest jednoznacznie stwierdzić, skąd biorą się choroby psychiczne. W tej grupie znajduje się również depresja. Badania nad nią prowadzone są od lat, jednak nie udało się do końca określić, skąd bierze się depresja i w jakich czynnikach należy dopatrywać się jej przyczyn.
Istnieje wiele teorii starających się wyjaśnić przyczyny powstawania zaburzeń psychicznych. Badacze starający się dotrzeć do pierwotnych przyczyn nie są zgodni. Depresja, należąca do bardziej znanych chorób psychicznych, jest kojarzona z tzw. bólem duszy. Wielu ludzi bagatelizuje tę chorobę, uważając, że jest to tylko obniżenie nastroju, z którym można poradzić sobie samodzielnie. Jednak depresja jest bardzo poważną chorobą. Fascynowała badaczy już od stuleci. Antyczni medycy i filozofowie zastanawiali się nad naturą człowieka oraz przyczynami zmian jego zachowania. Depresja była jedną z dolegliwości, której tajemnicę starano się rozwikłać od wieków.
Obecnie wiemy coraz więcej na temat mechanizmów powstawania zarówno depresji, jak i innych chorób psychicznych. Nowoczesne metody badawcze pozwoliły ustalić, w jakich zjawiskach należy dopatrywać się przyczyn depresji. Jednak nadal nie udało się jednoznacznie stwierdzić, skąd bierze się depresja i jak ustalić wszystkie czynniki wpływające na jej rozwój i przebieg.
Depresja jest chorobą, która występuje rodzinnie. Istnieje prawdopodobieństwo, że jeśli ktoś w najbliższej rodzinie był chory na depresję, to również w następnych pokoleniach może się ona rozwinąć. Jeśli w rodzinie wystąpiła depresja, nie musi to oznaczać, że w kolejnym pokoleniu w 100% choroba znów się pojawi. Zapisane w genach informacje są pewną predyspozycją. Dlatego też, oprócz czynników genetycznych, bardzo istotne są również czynniki psychospołeczne.
1.1. Hipoteza biochemiczna przyczyn depresji
Depresja jest zjawiskiem bardzo złożonym. Wielu uczonych na przestrzeni wieków starało się odpowiedzieć na pytanie o przyczynę depresji. Większość z nich brała zwykle pod uwagę tylko jedną grupę przyczyn prowadzących do zaburzeń depresyjnych, nie podejrzewając wielopłaszczyznowej natury tej choroby. W rzeczywistości na depresję wpływ ma wiele różnych czynników. Obecnie dysponujemy całym wachlarzem hipotez próbujących wyjaśnić etiologię zmian przyczyniających się do rozwoju depresji.
Wśród nich możemy wymienić m.in. grupę hipotez biologicznych (składają się na nią hipoteza biologiczna, biochemiczna, genetyczna), hipotezę środowiskową, psychologiczną (w jej skład wchodzi hipoteza poznawcza, psychoanalityczna, teoria „wyuczonej bezradności”) i inne. Jednak żadna z nich nie jest w stanie samodzielnie i w sposób wyczerpujący udzielić odpowiedzi na temat podłoża depresji.
Według hipotezy biochemicznej, podłożem depresji jest okresowe nieprawidłowe funkcjonowanie układu limbicznego (nadrzędnej jednostki kierującej naszym zachowaniem, reakcjami obronnymi, agresją, instynktem macierzyńskim i popędami seksualnym), podwzgórza (części układu limbicznego odpowiedzialnej za regulację uczucia głodu i sytości, pragnienia, temperatury ciała oraz odczuwanie przyjemności) lub układu siatkowego (regulującego stan snu i czuwania), a dokładnie zakłócenia w przekazywaniu substancji chemicznych (serotoniny, noradrenaliny i dopaminy) w tych obszarach mózgu.
- Serotonina oddziałuje na przewód pokarmowy i mózg, bierze udział w kontrolowaniu emocji, apetytu, zachowań impulsywnych, stanu snu i czuwania (dlatego jej brak przyczynia się do zaburzeń snu).
- Noradrenalina to hormon o podobnym działaniu, co adrenalina. Pojawia się ona w organizmie podczas sytuacji stresowych, podnosi ciśnienie, przyspiesza czynność serca, oddechu, wpływa bezpośrednio na podniesienie poziomu cukru we krwi.
- Dopamina to substancja chemiczna działająca w ośrodkowym układzie nerwowym, wpływająca na aktywność, koordynację ruchową, procesy emocjonalne w ludzkim organizmie. Jej niedobór może doprowadzić do takich chorób, jak choroba Parkinsona i depresja.
1.2. Hipoteza biologiczna przyczyn depresji
Hipoteza biologiczna mówi o tym, że depresja pojawia się w przebiegu wielu współistniejących chorób przewlekłych, takich jak: cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna), choroby nowotworowe. Stany te towarzyszą chorym przez całe życie. Powodują swoiste dla siebie ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu, z czasem prowadząc do częściowego lub całkowitego kalectwa, a nawet do przedwczesnej śmierci w związku z powikłaniami. Pacjenci czasem nie radzą sobie psychicznie z ograniczeniami, jakie powodują te choroby, dlatego mogą pojawić się stany obniżonego nastroju i depresji.
1.3. Hipoteza genetyczna przyczyn depresji
Naukowcy udowodnili, jak na razie tylko tyle, że warunkowana genetycznie jest choroba afektywna dwubiegunowa (występowanie na przemian depresji z nadmiernym pobudzeniem). Badania z zastosowaniem technik genetyki molekularnej pokazują, że przekazywana jest jednak skłonność do zaburzeń depresyjnych. Badacze wykazali, że ujawnienie się choroby w następnych pokoleniach jest w dużej mierze uzależnione od działania czynników środowiskowych. Uświadamia nam to, w jaki sposób przyczyny zaburzeń depresyjnych przenikają się wzajemnie.
1.4. Teoria środowiskowa przyczyn depresji
Teoria środowiskowa traktuje o tym, że zaburzenia depresyjne mogą być spowodowane czynnikami socjoekonomicznymi oddziałującymi na człowieka. Spośród nich naukowcy najczęściej wymieniają: bezrobocie, kłopoty finansowe, problemy małżeńskie, rozwód, zerwanie związku, śmierć ukochanej osoby, samotność lub izolację. Wszystko to może w rezultacie doprowadzić do sytuacji, z którą człowiek nie będzie umiał sobie poradzić, która go przerośnie. Taka sekwencja zdarzeń nie zawsze musi prowadzić do depresji. Jest jednak wymieniana jako jedna z ewentualnych jej przyczyn. W takich przypadkach skuteczne leczenie depresji opiera się na pomocy choremu w rozwiązaniu problemów i trudności życiowych.
2. Czynniki ryzyka depresji
Na depresję może zachorować każdy, bez względu na wiek, płeć czy sytuację ekonomiczną. Jednak istnieje kilka głównych czynników ryzyka zachorowania – trudne sytuacje życiowe, predyspozycje genetyczne, niektóre choroby lub przyjmowane leki. To właśnie te czynniki powiązane są z przyczynami depresji. Osoby z grup ryzyka są bardziej narażone na depresję, a w związku z tym powinny poznać mechanizmy tej choroby, aby jej zapobiegać oraz móc ją rozpoznać, gdy się pojawi.
Czynniki ryzyka depresji to przede wszystkim predyspozycje rodzinne, czyli czynniki genetyczne. Pacjenci, u których wystąpiła depresja w rodzinie, częściej sami zapadają na tę chorobę. Może to być związane z charakterem, ale także z chorobami współistniejącymi. Badania sugerują również, że kobiety są dwukrotnie bardziej narażone na zachorowanie na depresję niż mężczyźni. Uzasadnienia dla dysproporcji płciowych w zachorowaniu na depresję doszukuje się między innymi w większej wrażliwości emocjonalnej kobiet albo we wpływie hormonów płciowych, np. estrogenów, na samopoczucie pań.
Ryzyko depresji niosą zaburzenia hormonalne. Dlatego depresja często dotyka kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Inne schorzenia także mogą zwiększać szanse na zachorowanie, podobnie przyjmowane w dużych ilościach leki (np. leki nasenne). Wystąpieniu zaburzeń depresyjnych sprzyjają wyjątkowo trudne sytuacje życiowe, zwłaszcza ciężkie, zagrażające życiu, lub choroby powodujące kalectwo.
Czynnikami ryzyka depresji są także takie sytuacje w życiu, jak brak wsparcia bliskich osób oraz bezrobocie. Badania dowiodły, że związek z drugą osobą chroni przed depresją. Bycie bezrobotnym oznacza często bycie nieużytecznym społecznie. Co najmniej 16% osób bez zatrudnienia przeżyło epizod depresyjny, czując się nieprzydatnym, bezużytecznym i beznadziejnym w przypadku, gdy poszukiwania nowej pracy kończyły się fiaskiem.
Czynniki somatyczne jako przyczyny depresji to czynniki fizyczne, zmiany w organizmie, które powodują rozwinięcie się choroby. U kobiet bardzo silnym wyzwalaczem depresji jest poród. Jest to bardzo ważne, ale również silnie stresujące dla kobiety wydarzenie. W jej organizmie zachodzi wówczas bardzo wiele zmian. Poród jest przeżyciem, które jest najczęstszą przyczyną pojawienia się pierwszego epizodu depresji u kobiety. Innymi czynnikami somatycznymi, które mogą powodować zaburzenia depresyjne, są: urazy czaszki, zakażenia oraz niektóre grupy leków (m.in. doustne środki antykoncepcyjne).
2.1. Wydarzenia życiowe a depresja
Depresja to choroba, ale czy może ją wywołać jakieś jedno trudne doświadczenie albo ciężki okres w życiu? Jedna z trzech rodzajów depresji – depresja psychogenna – wiąże się z trudnymi wydarzeniami życiowymi. Szczególnie dotyczy to przeżyć związanych ze stratą, czyli np. śmiercią bliskiej osoby, rozwodem, rozstaniem.
Oczywiście, strata powoduje uczucia smutku, przygnębienia, poczucie rezygnacji, a nawet bunt także u zdrowej osoby. To jeszcze nie jest depresja, ale naturalny proces żałoby. Jeśli jednak ten stan się nadzwyczajnie przedłuża i zaburza funkcjonowanie osoby w wielu obszarach, prowadząc do dezorganizacji życia, wtedy mamy do czynienia z reakcją patologiczną. W takiej sytuacji konieczna jest profesjonalna pomoc w formie leczenia farmakologicznego i/lub psychoterapii. Najlepsze, co można wtedy zrobić, to zgłosić się do lekarza psychiatry, psychologa lub psychoterapeuty. Jak już wspomniano, często wydarzenie będące przyczyną depresji związane jest ze stratą. Strata może mieć także charakter materialny. Wcale nierzadkim doświadczeniem mogącym skutkować depresją jest utrata pracy czy nawet degradacja zawodowa. Taka sytuacja jest szczególnie trudna dla osób, które do tej pory odnosiły na tym polu sukcesy bądź ze względu np. na wiek są mało konkurencyjne na rynku pracy i niełatwo im wyjść z bezrobocia.
2.2. Depresja a stres
Silny stres już sam w sobie jest jednym z czynników ryzyka zachorowania na depresję. Jest on niebezpieczny, szczególnie gdy utrzymuje się przez długi okres, chociaż nie musi być koniecznie związany z jakimś konkretnym, jednostkowym wydarzeniem.
Stres zwykle kojarzy się z negatywnymi doświadczeniami życiowymi. W rzeczywistości pojawia się on także przy okazji sytuacji uważanych za pozytywne, ale niosących wyraźną zmianę lub nowe wymagania. W latach 60. ubiegłego wieku amerykańscy psychiatrzy Thomas Holmes i Richard Rahe stworzyli listę stresujących wydarzeń życiowych. Wśród najbardziej stresogennych znalazły się m.in.: ślub, pogodzenie się ze współmałżonkiem, ciąża, pojawienie się nowego członka rodziny, zmiana pracy czy reorganizacja w miejscu zatrudnienia.
Wydarzenia stresowe w życiu człowieka są związane z silnymi emocjami i wymagają dużych pokładów energii na dostosowanie się do nowej sytuacji. Do tej grupy czynników mogą należeć zarówno te, które mają negatywny wpływ na życie człowieka, ale również silne przeżycia pozytywne. Można do nich zaliczyć straty i zawody emocjonalne, np. śmierć bliskiej osoby, rozwód, rozstanie. Również zmiana miejsca zamieszkania i środowiska życia (można tu zaliczyć migracje, emigracje, zmianę pracy) ma duży wpływ na rozwój zaburzeń depresyjnych. Do poważnych problemów należą także niepowodzenia materialne czy zmiana statusu społecznego (np. awans).
3. Psychologiczna koncepcja poznawcza uwarunkowań depresji
Koncepcję poznawczą uwarunkowań depresji stworzył Aaron Beck. Podstawą koncepcji jest założenie, że jeszcze przed zachorowaniem osoby przejawiają swoiste zaburzenia w zakresie postrzegania siebie. Według Becka, chorzy posługują się depresjogennymi schematami myślenia – nie dopuszczają do siebie pozytywnych spostrzeżeń, tylko negatywne, co przekłada się na pesymistyczny sposób myślenia o własnej osobie, otoczeniu i przyszłości. W ciemnych barwach widzą swoje postępowanie, wysiłki i szanse. Do cech predestynujących do rozwoju depresji Beck zalicza niską samoocenę, negatywny obraz własnej osoby, negatywne postrzeganie swoich doświadczeń życiowych, poczucie niskiej wartości oraz małą wiarę we własne możliwości. Takie osoby umniejszają swoje dokonania, negatywnie wyrażają się o sobie i swoich doświadczeniach. Nie znajdują w swoich działaniach sensu i czują, że ich starania nie mają szans powodzenia. Beck uważa, że pierwotne są zaburzenia myślenia (negatywizm, umniejszanie wartości, zaburzenia obrazu własnej osoby), natomiast zaburzenia depresyjne (obniżenie nastroju) są wynikiem zaburzeń myślenia. W momencie, kiedy u takiej osoby rozwija się depresja, oba te zaburzenia scalają się, dając pełny obraz depresji. Teoria Becka leży u podstaw powstania psychoterapeutycznych metod leczenia depresji.
Teoria psychoanalityczna mówi, że depresja ma swoje źródło we frustrujących bądź nieprzyjemnych wydarzeniach z dzieciństwa (m.in. w zaburzeniach kontaktu dziecko-rodzic). Upatruje się przyczyny w przebytej w przeszłości utracie bliskiej osoby (bądź stracie abstrakcyjnej, jak utrata marzeń czy wyobrażeń o świecie). Wyuczona bezradność to przekonanie pacjentów o braku wpływu na własne życie, przekonanie, że żadne efekty nie przyniosą korzyści, brak wiary w lepszą przyszłość. W konsekwencji może pojawić się apatia, rozluźnienie kontaktów międzyludzkich i depresja.
Objawy depresji mogą zostać wywołane także przez przyjmowane leki, takie jak: glikokortykosteroidy, niektóre beta-blokery, neuroleptyki], niektóre niesteroidowe leki przeciwzapalne, doustną antykoncepcję hormonalną (pigułki lub plastry antykoncepcyjne). Co ciekawe, symptomy choroby ustępują, gdy przestanie się przyjmować te środki. To, czy leki wywołają objawy depresji, uzależnione jest od kilku czynników, np.: wieku pacjenta, jego stanu zdrowia, przyjmowania innych leków. Do depresji może przyczynić się także nadużywanie alkoholu i narkotyków. W przypadku alkoholu trudno czasem stwierdzić, co było pierwsze – uzależnienie czy depresja, bowiem alkohol często jest traktowany jako środek antydepresyjny. W przypadku narkotyków depresja występuje raczej przy odstawieniu substancji uzależniającej.
4. Seks a depresja
Dużo mówi się na temat wpływu depresji na życie seksualne. Depresja, podobnie jak leki psychotropowe, może obniżać libido. Człowiek ogólnie zniechęcony do wszystkiego traci także ochotę na intymne zbliżenia. Tymczasem okazuje się, że seks może sprzyjać rozwojowi depresji! Młodzi ludzie cierpiący na depresję mają więcej partnerów seksualnych niż ich rówieśnicy bez zaburzeń. U mężczyzn o czarnym kolorze skóry depresja zwiększa prawdopodobieństwo zarażenia się chorobami przenoszonymi drogą płciową.
Czy rzeczywiście seks może być źródłem problemów o nazwie „depresja”? Okazuje się, że tak. Wnioski te wyciągnięto na podstawie badań National Longitudinal Study of Adolescent Heath, które prowadzone były na 8794 ochotnikach od 1995 roku. Blisko 20% czarnych kobiet miało depresję w okresie dorosłości, tak jak 11,9% czarnych mężczyzn, 13% białych kobiet i 8,1% białych mężczyzn. Niezależnie od płci i koloru skóry depresja wiąże się z liczbą partnerów seksualnych, nie ma jednak przełożenia na liczbę używanych prezerwatyw. Czy seks można uznać za przyczynę depresji? Raczej nie, gdyż badanie miało charakter korelacyjny – nie można zatem mówić o związkach przyczynowo-skutkowych. Seks o tyle grozi depresją, o ile wiąże się z ryzykiem zarażenia się chorobą weneryczną.
Czarni mężczyźni byli dwukrotnie bardziej narażeni na choroby weneryczne, a w badaniach uwzględniających wiek, wykształcenie, dochód i inne czynniki – nawet trzykrotnie. Jednakże fakt posiadania przez nich większej ilości partnerek seksualnych nie podwyższał ryzyka zarażenia. Możliwe, że znaczenie miało to, iż czarni mężczyźni z depresją częściej podejmują przygodne stosunki seksualne, także z osobami z grupy wysokiego ryzyka zakażenia.
Naukowcy stwierdzili w „Archives of Paediatrics and Adolescent Medicine” – „Badanie to dostarczyło dalszych dowodów na powiązanie chorób wenerycznych z depresją, podkreślając potrzebę poprawy integracji zdrowia psychicznego i diagnozowania chorób wenerycznych, leczenia i profilaktyki w tym zakresie. Afroamerykanie powinni być objęci priorytetem przy przydzielaniu środków w celu poprawy ochrony zdrowia psychicznego”.
5. Pochodzenie depresji
Warto podkreślić, że obecnie w psychiatrii dominuje pogląd, iż podział na depresję endogenną (źródło biologiczne), depresję egzogenną (zewnątrzpochodna) i depresję psychogenną należy traktować umownie. Wydaje się bowiem, że pochodzenie depresji jest zwykle wieloczynnikowe. Prawdopodobnie wpływ na powstanie choroby mają zarówno pewne predyspozycje biologiczne (m.in. genetyczne), jak i czynniki psychologiczne. Po prostu udział każdego z tych czynników może być różny – bądź w większym stopniu biologiczny, bądź (jak w przypadku depresji psychogennej) psychiczny. Może też być tak, że przy pierwszym epizodzie depresji łatwo zidentyfikować wydarzenie „odpowiedzialne” za powstanie zaburzenia, natomiast kolejne nawroty pojawiają się jakby bez wyraźnej przyczyny.
Bez względu jednak na źródło depresji należy ją traktować poważnie. Wśród osób, które zachorowały, ryzyko samobójstwa szacuje się nawet na około 20%. Depresja to nie jest zwykła chandra. To choroba, którą się leczy.
Depresja jest ciężką chorobą psychiczną, która bez odpowiedniego wsparcia może mieć kolejne nawroty. Choremu na depresję należy zapewnić odpowiednie warunki do rekonwalescencji i dbać o jego samopoczucie. Leczenie farmakologiczne oraz wsparcie psychologiczne dają szansę na szybki i sprawny powrót do zdrowia. Mimo przekonania, że leki nie pomogą na smutek i cierpienie, należy uświadomić sobie, że ludzkie samopoczucie jest zależne od działania w mózgu neuroprzekaźników. Dlatego też leczenie farmakologiczne może znacznie poprawiać nastrój poprzez stabilizację działania tych substancji w mózgu.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.