Nieswoiste zapalenie jelit - objawy, przyczyny, leczenie i dieta

Nieswoiste zapalenie jelita grubego (ang. inflammatory bowel disease), określane również mianem IBD jest pojęciem, które odnosi się do chorób zapalnych jelit: choroby Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. W jaki sposób objawiają się schorzenia, którym towarzyszy przewlekłe zapalenie jelit? Czy objawy NZJ zawsze wyglądają tak samo? Jakie leki podaje się na zapalenie jelit u pacjentów z Chorobą Leśniowskiego-Crohna?

1. Co to jest nieswoiste zapalenie jelit?

Nieswoiste zapalenie jelit (ang. inflammatory bowel disease, IBD) to termin odnoszący się do dwóch jednostek chorobowych: wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG, coltis ulcerosa) oraz choroby Leśniowskiego-Crohna. Obie choroby występują głównie u rasy białej w krajach rozwiniętych Ameryki Północnej i Europy.

Pacjenci borykający się z ze schorzeniami zapalnymi jelit doświadczają regularnie objawów, które mogą prowadzić do sytuacji zagrażających życiu. Na rozwój schorzeń wpływ mają predyspozycje genetyczne, a także czynniki środowiskowe.

Zobacz film: "Podstawowe badania, jakie powinna wykonać każda kobieta"

Choroba Leśniowskiego-Crohna, podobnie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego powoduje uszkodzenia w ścianach przewodu pokarmowego. Najważniejszą różnicą między coltis ulcerosa a chorobą Leśniowskiego-Crohna jest lokalizacja zmian zapalnych.

Nieswoiste zapalenie jelit – ICD 10

Jak odnaleźć choroby IBD w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10? Choroba Leśniowskiego–Crohna została oznaczona kodem K50, z kolei wrzodziejące zapalenie jelita grubego K51.

1.1. Nieswoiste zapalenie jelit a zapalenie jelita

Zapalenie jelit może pojawić się wskutek zakażenia przewodu pokarmowego wirusami, rotawirusami, astrowirusami czy norowirusami. U niektórych pacjentów objawy zapalenia jelit wywołane są działaniem bakterii Salmonella enteritidis, Campylobacter jejuni czy Escherichia Coli.

Czasami problem zdrowotny jest wynikiem radioterapii, stosowania środków farmakologicznych, przyjmowania dużej ilości narkotyków bądź alkoholu.

Objawy przewlekłego zapalenia jelit mogą manifestować się w postaci częstych biegunek, niedokrwistości, skurczów brzucha, częściowej niedrożności jelita cienkiego, nudności. Objawy stanu zapalnego jelit, tak samo, jak nieżyt żołądka i jelit mogą wystąpić zarówno u małych dzieci, nastolatków, jak i u osób w wieku podeszłym.

Jak wyleczyć zapalenie jelit? U pacjentów z zakażeniem bakteryjnym leczenie zapalenia jelit może opierać się na stosowaniu środków przeciwbiegunkowych lub antybiotyków np. cyprofloksacyny, kotrimoksazolu.

A co na zapalenie jelit o podłożu wirusowym? Jeśli występują objawy podrażnienia jelit, a przyczyną tego stanu są wirusy, wskazane jest stosowanie środków przeciwbiegunkowych, np. loperamidu, leków przeciwwymiotnych, np. metoklopramidu.

W obu przypadkach wskazane jest przestrzeganie lekkostrawnej diety, stosowanie elektrolitów oraz picie dużej ilości wody.

2. Rodzaje nieswoistego zapalenia jelit

Do grupy nieswoistych zapaleń jelit zalicza się dwa schorzenia, które atakują przewód pokarmowy. Pierwszą chorobą jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Drugą zaś choroba Leśniowskiego-Crohna.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego, znane również jako colitis ulcerosa lub WZJG, charakteryzuje się przewlekłym, rozlanym procesem zapalnym w obrębie odbytnicy i okrężnicy. Schorzenie to zwykle przebiega w postaci ostrych rzutów i remisji. Pacjenci, u których występuje ciężka postać colitis ulcerosa, wymagają hospitalizacji, natomiast chorzy z łagodną postacią mogą poprzestać na leczeniu ambulatoryjnym (o sposobie leczenia zawsze decyduje lekarz).

Choroba Leśniowskiego-Crohna jest przewlekłym, autoimmunologicznym schorzeniem zapalnym, które może dotyczyć każdego odcinka przewodu pokarmowego (zwykle stan zapalny obejmuje końcowy odcinek jelita cienkiego).

Choroba ta po raz pierwszy została opisana przez specjalistę Giovanniego Battistę Morgagniego w 1769 roku. W fazie zaostrzenia leczenie jelit opiera się na stosowaniu środków przeciwzapalnych oraz immunosupresyjnych. W niektórych sytuacjach niezbędne jest także przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego.

3. Jakie są przyczyny nieswoistego zapalenia jelit?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa) oraz choroba Leśniowskiego-Crohna (ChLC) to najczęściej występujące nieswoiste choroby zapalne jelit. Przyczyna tych chorób nie jest znana, jednak można wymienić kilka czynników biorących udział w ich etiopatogenezie.

W przypadku colitis ulcerosa wskazuje się czynniki genetyczne, środowiskowe oraz immunologiczne. Zidentyfikowano kilka genów zwiększających podatność na zachorowanie WZJG. Wśród czynników środowiskowych wymienia m.in. się skład mikrobiomu jelit (zasadniczą rolę odgrywają szczepy Escherichia Coli oraz Bacteroidetes vulgatus).

4. Jakie są objawy nieswoistego zapalenia jelit?

Główne objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego to:

• biegunka (często z domieszką krwi w kale),
• ogólne osłabienie, odwodnienie,
• kurczowy ból brzucha,
• zmniejszenie masy ciała,
• nagłe parcie na stolec,
• tkliwość uciskowa jamy brzusznej,
• obniżony apetyt.

W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna objawy są uzależnione od lokalizacji zmian chorobowych. W klasycznej postaci, kiedy dochodzi do zajęcia końcowego odcinka jelita krętego, głównym objawem jest:

• ból brzucha,
• biegunka (z reguły bez krwi),
• guz w prawym dolnym kwadracie brzucha,
• niedokrwistość.

ChLC może obejmować każdy odcinek przewodu pokarmowego - od jamy ustnej do odbytu. Najczęstsze w obrębie jamy ustnej to owrzodzenia aftowe oraz ból i zapalenie dziąseł.

Nieswoiste zapalenia jelit znacznie pogarszają jakość życia chorego. Nawracające biegunki, bóle brzucha i inne dolegliwości znacznie ograniczają funkcjonowanie w życiu codziennym.

Bardzo ważne jest leczenie farmakologiczne, jednak najbardziej oczekiwane efekty przynosi kompleksowe leczenie, które zawiera również wsparcie ze strony dietetyka, a nawet psychologa.

5. Powikłania związane z nieswoistym zapaleniem jelit

Powikłania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego mogą mieć charakter jelitowy bądź pozajelitowy. Najczęstszym, miejscowym powikłaniem schorzenia atakującego przewód pokarmowy jest polipowatość zapalna. Wśród innych powikłań wrzodziejącego zapalenia jelita grubego specjaliści wymieniają:

• ostre rozdęcie okrężnicy, inaczej megacolon toxicum,
• krwawienie jelit,
• perforację okrężnicy,
• pogrubienie ściany jelita.

Pozajelitowymi powikłaniami coltis ulcerosa są następujące problemy zdrowotne:

• stany zapalne w obrębie stawów,
• osteoporoza,
• stłuszczenie wątroby,
• choroba nowotworowa wątroby,
• rumień guzowaty,
• zapalenie spojówek,
• stan zapalny tęczówki.

Powikłania choroby Leśniowskiego-Crohna to nie tylko ropnie, krwotoki czy niedrożność jelit. Schorzenie to może skutkować również:

• kamicą żółciową,
• stanem zapalnym stawów,
• rakiem jelita grubego,
• palcami pałeczkowatymi,
• kamicą moczową.

6. Jakie są metody diagnozy nieswoistego zapalenia jelit?

U pacjentów z podejrzeniem coltis ulcerosa należy w pierwszej kolejności wykluczyć infekcję jako przyczynę stanu zapalnego. Konieczne jest wykonanie badanie kału. Jeśli istnieje podejrzenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, wskazane jest wykonanie kolonoskopii oraz pobranie wycinków do oceny histopatologicznej pod mikroskopem.

Dzięki tym procedurom można potwierdzić rozpoznanie, a także zweryfikować stopień zaawansowania schorzenia. W rzucie ciężkim zalecane jest przeprowadzenie rektoskopii oraz sigmoidoskopii.

Diagnoza choroby Leśniowskiego-Crohna jest złożonym procesem, który wymaga uwzględnienia wielu aspektów, zarówno klinicznych, jak i laboratoryjnych. Wyniki badania morfologicznego krwi mogą uwidocznić obniżoną liczbę czerwonych krwinek (anemię) oraz inne zmiany związane z procesem zapalnym.

Wysokie stężenie CRP jest z kolei wskaźnikiem obecności stanu zapalnego w organizmie. Wykonanie prób wątrobowych również jest zalecane w przypadku podejrzenia CLC.

Uzyskane wyniki mogą pomóc w wykluczeniu innych chorób i ocenie ewentualnych uszkodzeń wątroby. W diagnostyce tej wykorzystuje się również badanie stężenia żelaza i ferrytyny w surowicy krwi. U wielu chorych schorzenie powoduje niedokrwistość.

Kalprotektyna jest białkiem obecnie uważanym za czuły marker stanu zapalnego jelit. Wartość powyżej 150 µg/g sugeruje aktywny proces zapalny w obrębie jelit, co może sugerować chorobę Leśniowskiego-Crohna. Jeśli w najbliższej rodzinie pacjenta znajduje się osoba cierpiąca na CLC, warto wykonać badanie genu NOD2/CARD15.

7. Czy dieta ma wpływ na przebieg nieswoistego zapalenia jelit?

Leczenie dietetyczne nieswoistych zapaleń jelit ma kilka ogólnych zasad, ale dieta powinna być bardzo indywidualnie dopasowana do każdego chorego. Wynika to z tego, że jeden chory z tą samą chorobą możne bardzo dobrze tolerować dany produkt, a inny będzie się źle po nim czuł. Ponadto dieta osoby z WZJG będzie różniła się w zależności od tego, czy chory znajduje się w stanie remisji, czy w tzw. zaostrzeniu choroby.

W przypadku osób z nadwagą lub otyłością należy dążyć do normalizacji masy ciała. Dieta powinna być lekkostrawna ze zmniejszoną zawartością błonnika pokarmowego. Zaleca się regularne posiłki w małej objętości o umiarkowanej temperaturze.

Istotne jest również unikanie cukru, a najlepiej w miarę możliwości jego wyeliminowanie - co niestety nie jest łatwe, ponieważ większość produktów żywnościowych posiada tzw. cukier dodany. Warto podkreślić, że spożywanie cukru może prowadzić do zaostrzenia choroby.

7.1. Nieswoiste zapalenie diety a spożywanie błonnika i laktozy

Wielu pacjentów zastanawia się jak wyleczyć jelita z pomocą odpowiedniej diety. Dieta u chorych z IBD może co prawda zredukować pewne objawy, ale modyfikacja jadłospisu nie jest w stanie wyleczyć chorego z wrzodziejącego zapalenia jelita grubego czy CLC.

Błonnik pokarmowy pomimo tego, że w wielu chorobach będzie działał korzystnie, tak w tym przypadku nie przyniesie oczekiwanych efektów. Dieta powinna być bezresztkowa, aby nie podrażniać jelit. Zaleca się pieczywo pszenne, makarony drobne, kasze drobne (np. pęczak, kuskus), ryż biały, warzywa obrane ze skórki, owoce również obrane ze skórki (wiele osób zdecydowanie źle reaguje np. na truskawki, kiwi, pomarańcze czy też mandarynki).

Istotne wydaje się również unikanie nasion słonecznika, pestek dyni, nasion chia (inaczej szałwii hiszpańskiej), siemienia lnianego - wszystkie wymienione produktu nasilają podrażnienie śluzówki jelit.

Coraz więcej osób zgłaszających się do dietetyka z WZJG lub chLC, sygnalizuje nietolerancję laktozy. Niestety w wielu przypadkach należy ograniczyć lub całkowicie wyeliminować laktozę - cukier mleczny. Dotyczy to zwłaszcza mleka, ale również pozostałych przetworów mlecznych. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele produktów bez laktozy, np. mleko bez laktozy, serki wiejskie, jogurty czy też twarogi.

Rozsądne jest wprowadzenie również produktów roślinnych, np. napój migdałowy, kokosowy, ryżowy. Z diety należy wykluczyć produkty tłuste (tłuste mięso - wieprzowina, drób ze skórą), wzdymające (np. kapusta, szparagi, brukselka, groszek), ostre potrawy, alkohol, mocną kawę i herbatę.

Najnowsze doniesienia wskazują również na rozważenie przyjmowania probiotyków jako uzupełniającego leczenia nieswoistych zapaleń jelit. Szczepy takie jak Lactobacillus plantarum 299v, Lactobacillus rhamnosus GG, Bifidobacterium lactis wpływają na zmniejszenie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.

Posiłki powinny być spożywane w spokojnej atmosferze. Należy unikać nadmiaru stresu. W tym przypadku rola psychologa jest istotna.

Podsumowując, należy podkreślić znaczenie kompleksowego leczenia nieswoistych zapaleń jelit. Samo leczenie farmakologiczne nie będzie przynosiło oczekiwanych efektów. Według wielu najnowszych badań włączenie odpowiedniej diety znacznie poprawia jakość życia chorego oraz zdecydowanie zwiększa jego szanse na normalne funkcjonowanie w środowisku.

8. Czy nieswoiste zapalenie jelit jest dziedziczne?

Nieswoiste choroby zapalne jelit nie są schorzeniami dziedzicznymi, niemniej potomkom może zostać przekazana predyspozycja do zachorowania na IBD w określonych okolicznościach.

Dzieci chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy Leśniowskiego-Crohna obciążone są wyższym ryzykiem rozwinięcia schorzenia zapalnego jelit. Jeśli choroba występuje u obu rodziców, ryzyko zachorowania u syna lub córki dziecka, wynosi 40%. Warto zaznaczyć, że rola czynnika dziedzicznego jest większa w CLC niż w coltis ulcerosa.

9. Czy istnieją czynniki ryzyka związane z wystąpieniem nieswoistego zapalenia jelit?

Istnieją różne czynniki ryzyka związane z wystąpieniem chorób zapalnych jelit, które obejmują chorobę Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Oto kilka z nich:

• czynniki genetyczne (jeśli ktoś ma bliskiego krewnego cierpiącego na chorobę zapalną jelit, obciążony jest większym ryzykiem zachorowania na IBD),
• palenie papierosów,
• rasa i pochodzenie etniczne (IBD częściej występuje u osób pochodzenia kaukaskiego),
• czynniki środowiskowe.

10. Jakie są różnice między wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego a chorobą Leśniowskiego-Crohna?

Istotą nieswoistych chorób zapalnych jelit jest proces zapalny, który u pacjentów cierpiących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego zlokalizowany jest w błonie śluzowej odbytu lub jelita grubego. U pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna przewlekły ziarniniakowy stan zapalny przewodu pokarmowego obejmuje całą ścianę jelita, powodując różnorodne problemy takie jak owrzodzenia, przetoki, ropnie czy niedrożności.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego rzadko skutkuje przetokami, zwężeniami jelit czy wyczuwalnym guzem brzucha. Częstym objawem u pacjentów chorujących na WZJG jest krwawienie. Choroba Leśniowskiego-Crohna objawia się silnymi dolegliwościami bólowymi brzucha.

11. Czy stres może wpływać na nasilenie objawów nieswoistego zapalenia jelit?

Stres może wykazywać znaczny wpływ na zdrowie pacjentów, w tym na przebieg schorzeń zapalnych jelit, takich jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego (UC) czy choroba Leśniowkiego-Crohna (CD). U pacjentów z problemami przewodu pokarmowego stres może powodować zmiany w motoryce, wydzielaniu gruczołów, funkcjonowaniu błony śluzowej, funkcjonowaniu naczyń układu krwionośnego.

Sytuacje stresowe mogą nie tylko wyzwalać nieswoiste zapalenie jelit, ale również zaostrzać objawy IBD u pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego czy chorobą Leśniowskiego-Crohna.

12. Czy nieswoiste zapalenie jelit zwiększa ryzyko raka jelita grubego?

Choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego powiązane są ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej jelita. Badania naukowe wykazują, że przewlekłe stany zapalne w jelicie mogą prowadzić do rozwoju raka jelita grubego.

13. Leczenie nieswoistego zapalenia jelit

Objawy choroby zapalnej jelit mogą powodować u pacjentów dyskomfort i znaczne obniżenie samopoczucia. Konieczne jest zatem wdrożenie odpowiedniej terapii. Leczenie choroby Leśniowskiego-Crohna opiera się na stosowaniu przeciwzapalnych aminosalicylanów. W Polsce do dyspozycji mamy np. sulfasalazynę oraz mesalazyna.

Glikokortykosteroidy takie jak budezonid czy hydrokortyzon mają podstawowe znaczenie w indukcji remisji choroby NZJ, niestety nie są skuteczne w jej podtrzymaniu. Wśród leków wykorzystywanych w terapii CLC warto wymienić również leki immunosupresyjne np. tiopuryny, metotreksat, a także leki biologiczne. Najczęściej wykorzystywanymi lekami biologicznymi są takie substancje jak infliksymab czy adalimuma.

Chorym na wrzodziejące zapalenie jelita grubego również podaje się aminosalicylany o działaniu przeciwzapalnym (mesalazyna lub sulfasalazyna). Ciężkie przypadki wymagają zastosowania środków o działaniu immunosupresyjnym tj. cyklosporyna lub takrolimus. Terapia nieswoistego zapalenia jelit colitis ulcerosa może opierać się także na podawaniu infliksimabu, zaliczanego do leków biologicznych.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.