Nefropatia cukrzycowa - czym jest, objawy, przyczyny, leczenie
Nefropatia cukrzycowa, określana mianem cukrzycowej choroby nerek, stanowi najważniejszą przyczynę prowadzącą do wystąpienia końcowej niewydolności nerek w społeczeństwach krajów zachodnich. Co warto wiedzieć o tym problemie zdrowotnym? Jakie są czynniki ryzyka rozwoju nefropatii cukrzycowej? Jakie są charakterystyczne objawy nefropatii cukrzycowej?
- 1. Czym jest nefropatia cukrzycowa?
- 2. Przyczyny nefropatii cukrzycowej
- 3. Czynniki ryzyka rozwoju nefropatii cukrzycowej
- 4. Objawy nefropatii cukrzycowej
- 5. Rozpoznawanie nefropatii cukrzycowej
- 6. Rozwój nefropatii cukrzycowej
- 7. Leczenie nefropatii cukrzycowej
- 8. Ciąża a nefropatia cukrzycowa
- 9. Zapobieganie nefropatii cukrzycowej
- 10. Czy nefropatia cukrzycowa jest chorobą przewlekłą i jakie są możliwe powikłania?
- 11. Dieta w kontrolowaniu nefropatii cukrzycowej
- 12. Terapie, które mogą spowolnić postęp nefropatii cukrzycowej
1. Czym jest nefropatia cukrzycowa?
Nefropatia cukrzycowa, znana także jako cukrzycowa choroba nerekto czynnościowe i strukturalne uszkodzenie nerek, rozwijające się w wyniku przewlekłej hiperglikemii, czyli podwyższonego stężenia glukozy we krwi .
Nefropatia jest powikłaniem obserwowanym w 9–40% przypadków cukrzycy insulinozależnej (cukrzycy typu 1) i w przybliżeniu w 3–50% cukrzycy insulinoniezależnej (cukrzycy typu 2).
Ponadto różnica w zależności od typu cukrzycy jest taka, iż w przypadku cukrzycy drugiego typu już w momencie rozpoznania zazwyczaj są cechy uszkodzenia nerek. W Polsce jawny białkomocz stwierdzono u 2% osób ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 2, a nefropatia cukrzycowa jest najczęstszą przyczyną rozpoczynania przewlekłej dializoterapii.
2. Przyczyny nefropatii cukrzycowej
Nefropatia cukrzycowa jest powikłaniem przewlekłego schorzenia – cukrzycy (zarówno cukrzycy typu 1, jak i typu 2). Cukrzyca jest cywilizacyjną chorobą metaboliczną, objawiająca się podwyższonym, nieprawidłowym stężeniem glukozy we krwi.
Cukrzyca a nerki - w jaki sposób hiperglikemia może odbić się na stanie symetrycznych, niewielkich narządów? Nieprawidłowo cukrzyca kontrolowana prowadzi do rozwoju zmian w budowie oraz czynności nerek, dokładnie uszkodzenia miąższu nerek.
Sytuacja ta spowodowana jest patologicznym, niewłaściwym, a przede wszystkim niepożądanym procesem przyłączania glukozy do białek, które budują naczynia, błony komórkowe oraz struktury nerek.
Przecukrzenie powoduje, że w obrębie kłębuszków nerkowych zatrzymują się różne substancje, powodujące dysfunkcję jednej z głównych struktur budulcowych nefronu. Hiperglikemia wywołuje również produkcję aktywnych związków, które wzmagają stan zapalny.
Skutkiem tej sytuacji jest zwiększona przepuszczalność kłębuszków nerkowych (co powoduje obecność białka w moczu), a w zaawansowanych fazach nefropatii dochodzi do zwapnienia kłębuszków nerkowych i włóknienia tkanki nerkowej, co skutkuje niewydolnością nerek.
3. Czynniki ryzyka rozwoju nefropatii cukrzycowej
Czynnikami ryzyka rozwoju nefropatii cukrzycowej są:
- podwyższony poziom cukru we krwi,
- źle wyrównana cukrzyca, nieprawidłowe leczenie cukrzycy,
- zwiększone spożycie białka,
- podwyższone stężenie cholesterolu,
- palenie tytoniu,
- czynniki neurotoksyczne, zastój w drogach moczowych, zakażenia układu moczowego, hipowolemia, hiperkalcemia, wzmożony katabolizm,
- dieta bogatosodowa i bogatobiałkowa,
- białkomocz, aktywacja układu renina-angiotensyna-aldosteron (RAA).
Czynniki ryzyka, na które pacjenci nie mają wpływu to z kolei:
- płeć męska,
- długi czas trwania cukrzycy,
- występowanie retinopatii cukrzycowej,
- przypadki nadciśnienia tętniczego krwi,
- czynniki genetyczne,
- starszy wiek.
4. Objawy nefropatii cukrzycowej
Pacjenci często zastanawiają się, jakie są objawy cukrzycowej choroby nerek. Warto mieć świadomość, że kliniczne i morfologiczne objawy nefropatii cukrzycowej, występujące w cukrzycy insulinozależnej i insulinoniezależnej są podobne.
Najwcześniejszymi nieprawidłowościami w zakresie funkcjonowania nerek są nadciśnienie w kłębuszkach nerkowych oraz hiperfiltracja kłębuszkowa, które są obserwowane już w ciągu dni lub tygodni od momentu postawienia diagnozy.
Do rozwoju mikroalbuminurii (tj. wydalania albumin w przedziale 30–300 mg/dobę) dochodzi po niespełna 5 latach występowania nadciśnienia kłębuszkowego i hiperfiltracji. Mikroalbuminuria stanowi pierwszy symptom uszkodzenia kłębuszkowej bariery filtracyjnej i jej pojawienie się zapowiada możliwość rozwoju jawnej nefropatii.
Białkomocz rozwija się w typowych przypadkach w ciągu 5–10 lat od wystąpienia mikroalbuminurii (po około 10–15 latach od pojawienia się cukrzycy) i zazwyczaj towarzyszą mu nadciśnienie tętnicze oraz postępująca utrata funkcji nerek.
Nefropatia cukrzycowa jest zwykle rozpoznawana na podstawie obserwowanych objawów klinicznych, bez konieczności wykonywania biopsji nerki.
5. Rozpoznawanie nefropatii cukrzycowej
Nefropatię cukrzycową rozpoznaje się u chorego na cukrzycę typu 1 lub 2 po wykluczeniu innych (niecukrzycowych) chorób nerek i po stwierdzeniu w moczu specjalnego białka (albumina) w ilości ponad 30 mg/dobę.
Do najwcześniejszych nieprawidłowości morfologicznych, obserwowanych w przebiegu nefropatii cukrzycowej należy pogrubienie błony podstawnej kłębuszków nerkowych oraz zwiększenie ilości tkanki łącznej zlokalizowanej pomiędzy naczyniami w nerce.
W typowo przebiegających przypadkach kłębuszki nerkowe oraz nerki są prawidłowej wielkości lub powiększone, co pozwala na odróżnienie nefropatii cukrzycowej od większości innych postaci przewlekłej niewydolności nerek
6. Rozwój nefropatii cukrzycowej
Nefropatia cukrzycowa zwykle posiada schematyczny przebieg. Wyróżnia się następujące etapy rozwoju nefropatii cukrzycowej:
Okres I (przerost nerki): występuje w momencie rozpoznania cukrzycy; charakteryzuje się powiększeniem rozmiarów nerek, zwiększonym przepływem krwi przez nerki i filtracją kłębuszkową.
Okres II (zmiany histologiczne bez objawów klinicznych): występuje w okresie 2–5 lat trwania cukrzycy; charakteryzuje się pogrubieniem błony podstwanej naczyń włosowatych, rozrostem mezangium.
Okres III (nefropatia utajona): występuje w okresie 5–15 lat trwania cukrzycy; charakteryzuje się mikroalbuminurią i nadciśnieniem.
Okres IV (klinicznie jawna nefropatia): występuje w okresie 10–25 lat trwania cukrzycy; charakteryzuje się stałym białkomoczem, zmniejszeniem przepływu krwi przez nerki i filtracji kłębuszkowej oraz nadciśnieniem w około 60%.
Okres V (niewydolność nerek): występuje w okresie 15–30 lat trwania cukrzycy; charakteryzuje się wzrostem kreatyninemii i nadciśnieniem w około 90 %.
Badanie przesiewowe w kierunku mikroalbuminurii należy wykonywać u chorych na cukrzycę typu 1 najpóźniej po 5 latach trwania choroby, a w cukrzycy typu 2 – w chwili rozpoznania. Kontrolne badania w kierunku mikroalbuminurii, wraz z oznaczeniem kreatyninemii, należy wykonywać co rok od pierwszego badania.
7. Leczenie nefropatii cukrzycowej
Terapia ukierunkowana jest na spowolnienie rozwoju nefropatii nerek poprzez utrzymywanie w granicach wartości prawidłowych poziomu cukru we krwi (leczenie dietetyczne, doustne leki hipoglikemizujące, insulina), układowego ciśnienia tętniczego (1 g/dobę - sodu w diecie).
Inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę (ACEI) są lekami z wyboru w terapii nefropatii cukrzycowej, ze względu na ich wpływ na kontrolę zarówno układowego nadciśnienia tętniczego, jak i nadciśnienia wewnątrzkłębuszkowego, poprzez hamowanie działania angiotensyny II na układowy system naczyniowy i odprowadzające tętniczki nerkowe. ACEI opóźniają rozwój niewydolności nerek, dlatego pacjenci chorzy na cukrzycę powinni otrzymywać te leki od momentu pojawienia się u nich mikroalbuminurii, nawet przy braku układowego nadciśnienia tętniczego.
Nefropatia cukrzycowa stanowi najczęstszą przyczynę terminalnej niewydolności nerek, wymagającej leczenia nerkozastępczego (dializ).
8. Ciąża a nefropatia cukrzycowa
Ciążę u chorej z nefropatią cukrzycową należy traktować jako ciążę dużego ryzyka. Może ona ujawnić, a prawdopodobnie również przyspieszyć postęp nefropatii cukrzycowej. Warunkiem powodzenia ciąży jest ścisła kontrola glikemii i ciśnienia tętniczego.
Ciąża jest przeciwwskazaniem do stosowania inhibitorów ACE i ARB. W większości przypadków, a zwłaszcza w razie współwystępowania retinopatii proliferacyjnej, ciąża powinna być rozwiązana cesarskim cięciem.
9. Zapobieganie nefropatii cukrzycowej
Zapobieganie nefropatii cukrzycowej powinno polegać nie tylko na wyrównaniu gospodarki węglowodanowej w cukrzycy, ale również na leczeniu zbyt wysokiego ciśnienia tętniczego u osób cierpiących na tę dolegliwość. Prócz leków hiopoglikemizujących oraz insuliny diabetyk może wymagać również leków obniżających nadciśnienie.
Wśród najczęściej stosowanych leków w terapii nadciśnienia należy wymienić środki moczopędne, blokery kanału wapniowego, beta-blokery, inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery receptora angiotensynowego.
Diabetycy powinni unikać alkoholu, papierosów oraz rozgotowanych produktów np. kasz czy makaronów. Istotną rolę w profilaktyce nefropatii cukrzycowej odgrywają również regularne badania przesiewowe w kierunku występowania zwiększonego wydalania albumin z moczem. Ważne są również takie działania jak zaprzestanie palenia tytoniu czy leczenie zaburzeń lipidowych.
10. Czy nefropatia cukrzycowa jest chorobą przewlekłą i jakie są możliwe powikłania?
Nefropatia cukrzycowa jest przewlekłą chorobą nerek, która rozwija się u osób z cukrzycą. Jest to jedno z powikłań cukrzycy i rozwija się stopniowo w wyniku uszkodzenia naczyń krwionośnych w nerkach. Nefropatia cukrzycowa jest jednym z głównych czynników ryzyka prowadzących do przewlekłej niewydolności nerek.
Możliwe powikłania nefropatii cukrzycowej obejmują:
- przewlekłą niewydolność nerek - wraz z postępem choroby nerki przestają funkcjonować prawidłowo. Funkcje tego narządu stają się znacznie ograniczone.
- wysokie ciśnienie tętnicze krwi - choroba cukrzycowa nerek może prowadzić do zwiększenia ciśnienia krwi, co z kolei zwiększa ryzyko chorób serca i udaru mózgu.
- białkomocz - u pacjentów z cukrzycową chorobą nerek często dochodzi do uszkodzenia nerek, które z kolei prowadzi do przecieku białka z krwi do moczu. Uszkodzenia struktury nerek, skutkuje tym, że kłębuszki nerkowe nie mogą odpowiednio filtrować krwi i usuwać z niej zbędnych produktów przemiany materii
- kamienie nerkowe,
- uszkodzenie naczyń krwionośnych,
- anemia - zaburzenia nerek mogą prowadzić do niedokrwistości, ponieważ narząd ten zaangażowany jest w produkcję erytropoetyny, hormonu odpowiedzialnego za produkcję czerwonych krwinek.
11. Dieta w kontrolowaniu nefropatii cukrzycowej
Dieta stanowi niezwykle ważny element leczenia cukrzycy. Przestrzeganie zaleceń dietetycznych pozwala dietetykom kontrolować poziom glukozy we krwi, utrzymać właściwe stężenie lipidów. Dieta cukrzycowa redukuje także ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycy oraz schorzeń naczyniowych.
Jak dbać o nerki przy cukrzycy? Których produktów powinni wystrzegać się diabetycy? Według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, osoby cierpiące na cukrzycę powinny ograniczyć spożycie soli do maksimum 5 g na dobę.
W przypadku pacjentów z nefropatią cukrzycową, zaleca się jeszcze bardziej restrykcyjny limit - 1,5 g soli na dobę, a także ograniczenie spożywania białka do 0,6–0,7 g/kg m.c./24 h. Dla diabetyków, którzy nie mają powikłań, zalecane jest spożycie białka na poziomie 0,8–1,0 g/kg m.c./24 h. Wysokie spożycie soli może prowadzić do podwyższonego ciśnienia krwi, podczas gdy zbyt duża ilość białka może spowodować zwiększone stężenie kreatyniny we krwi.
Diabetykom zaleca się spożywanie chudego mięsa takiego jak jagnięcina, cielęcina, wołowina. Polecane są także chude gatunki ryb np. pstrągi, dorsze. W diecie cukrzycowej do minimum należy ograniczyć żywność zawierającą cukry proste i skrobię rafinowaną.
Nadmierne spożycie tych substancji powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi. Węglowodany warto pozyskiwać z pełnoziarnistych kasz, marchewek, kalafiorów, makaronów pełnoziarnistych czy ciemnego chleba z pełnego ziarna.
Należy unikać produktów bogatych w sód, takich jak dania typu fast food, wędzone mięso, konserwy, solone chipsy, słone orzeszki, kiszona kapusta, produkty marynowane, koncentraty z glutaminianem sodu. Dieta pomagająca kontrolować nefropatię cukrzycową powinna uwzględniać:
- pomidory, ogórki, papryki,
- cebule, seler naciowy,
- sałaty zielone.
Nieprawidłowo funkcjonujące nerki mogą wpływać na wysoki bądź niski poziom kreatyniny. Co jeść w takiej sytuacji? Cukrzycy z niskim poziomem kreatyniny powinni uwzględnić w swojej diecie chude twarożki, kefiry czy jogurty naturalne. Zalecane jest również spożywanie chudego mięsa.
W późniejszych stadiach choroby, gdy nefropatia prowadzi do postępującego uszkodzenia nerek, poziom kreatyniny we krwi może wzrosnąć, ponieważ zdolność nerek do usuwania kreatyniny zostaje zahamowana, co prowadzi do jej gromadzenia się we krwi. W takiej sytuacji pacjentom zaleca się dietę obniżającą poziom kreatyniny. Wskazane jest ograniczenie sodu oraz tłuszczów.
12. Terapie, które mogą spowolnić postęp nefropatii cukrzycowej
Celem leczenia cukrzycowej choroby nerek jest zahamowanie rozwoju lub spowolnienie postępu tego problemu zdrowotnego. Kluczem jest odpowiednie leczenie cukrzycy, co oznacza utrzymanie optymalnego poziomu glikemii i kontrolę ciśnienia tętniczego (ciśnienie nie powinno być wyższe niż 130/80 mmHg, a u osób z dużym białkomoczem powinno być niższe niż 125/80 mmHg).
Diabetycy borykający się z nefropatią cukrzycową wymagają leczenia różnymi środkami farmakolgicznymi np. doustnymi lekami hipoglikemizującymi, inhibitorami enzymu konwertującego angiotensynę.
Monitorowanie poziomu cholesterolu i trójglicerydów to kolejne działania, które mogą spowolnić postęp nefropatii cukrzycowej. Nie tylko leki mogą pomóc zahamować rozwój choroby, ale również odpowiednia dieta. Codzienny jadłospis osób z cukrzycą wymaga eliminacji produktów o wysokiej zawartości tłuszczów nasyconych oraz cukrów prostych.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.