Alergia pokarmowa - charakterystyka, przyczyny, symptomy, alergia na białko, leczenie
Alergia pokarmowa to przypadłość, która dotyka coraz więcej osób – bez względu na wiek. Dlaczego nasz organizm coraz częściej traktuje pożywienie jako wroga? Liczba osób zmagających się z alergią pokarmową stale rośnie. Jej skala w krajach wysokorozwiniętych, w tym w Polsce, jest już tak duża, że uczulenie na jedzenie zwykło się nazywać kolejną chorobą cywilizacyjną XXI wieku. Co się dzieje?
1. Co to jest alergia pokarmowa?
Alergia pokarmowa to zespół objawów występujących na skutek spożycia składnika pożywienia, którego nasz organizm nie toleruje. Reakcja alergiczna pojawia się zwykle tuż po jego przyjęciu, ale zdarza się też tak, że objawy ujawniają się dopiero po kilku godzinach od posiłku. Co ważne, do ich wywołania nie potrzeba dużej ilości alergenu – czasami wystarczy naprawdę śladowa ilość uczulającego składnika.
Dowiedz się więcej
Alergia pokarmowa wynika z niewłaściwego funkcjonowania układu odpornościowego organizmu. Choć może to wydać się paradoksalne, alergie znacznie częściej występują w środowiskach, w których skrupulatnie dba się o higienę. Mimo ciągłego ulepszania leków dla alergików, najskuteczniejszą metodą postępowania w przypadku alergii jest po prostu unikanie tego, co wywołuje uczulenie.
U zdrowego człowieka system immunologiczny działa jak precyzyjny mechanizm, który rozpoznaje i niszczy wirusy, bakterie, grzyby, a także walczy z innymi czynnikami, które zagrażają naszemu organizmowi.
W momencie inwazji mikrobów na nasz organizm uruchomiony zostaje cały łańcuch skomplikowanych reakcji, których celem jest unieszkodliwienie przeciwnika. Bywa jednak i tak, że substancje, które nie są szkodliwe dla organizmu, u niektórych osób mogą wywoływać alergie, tzn. pobudzają układ odpornościowy do intensywnego zwalczania składników danej substancji.
Np. w alergii pokarmowej, u osoby, która jest uczulona na białko mleka, wypicie nawet jednej szklanki tego napoju może wywołać taką reakcję organizmu, jaką wywołują groźne bakterie. Niewinny, zdawałoby się, posiłek może zatem przyprawić o rozstrój żołądka lub dokuczliwą wysypkę.
2. Przyczyny alergii pokarmowej
Nieprawidłowa reakcja organizmu na dany składnik pożywienia może się pojawić już u noworodka. Jej bezpośrednią przyczyną jest to, że układ odpornościowy błędnie definiuje określony składnik pokarmowy jako zagrożenie i wysyła w jego kierunku silne przeciwciała.
W efekcie pojawiają się objawy typowe dla uczulenia. Pytanie, dlaczego skala alergii pokarmowej nieustannie się powiększa i gdzie leży pierwotna przyczyna tego zjawiska. Czy nasze organizmy są coraz silniejsze i dlatego podejmują walkę z dostarczanymi im elementami? A może przeciwnie – są coraz słabsze i nie potrafią rozpoznać, kto jest przyjacielem, a kto wrogiem?
Alergia pokarmowa jest schorzeniem o podłożu dziedzicznym, ale nie wszyscy wiedzą, że istnieją dodatkowe czynniki predysponujące do ujawnienia się uczulenia u danej osoby. O ile na geny nie mamy wpływu, na drugą grupę czynników – tak. Ryzyko wystąpienia alergii zwiększają:
- czynniki środowiskowe, jak: zanieczyszczenie, dym papierosowy, itp.,
- sterylizacja życia codziennego i wysoki reżim higieniczny,
- niska zachorowalność na choroby zakaźne wieku dziecięcego,
- częste stosowanie antybiotyków,
- dieta oparta na produktach przetworzonych,
- współczesny model życia,
- zmiany flory jelitowej zasiedlającej przewód pokarmowy.
Opisane czynniki są typowe dla tzw. zachodniego stylu życia, który wpływa na zmniejszenie bioróżnorodności środowiska, czyli zmianę w składzie mikroorganizmów zasiedlających skórę i przewód pokarmowy człowieka. A przecież to właśnie owe mikroorganizmy stymulują układ odpornościowy i w dużym stopniu warunkują rozwój tolerancji immunologicznej! Nietrudno zgadnąć, że to właśnie brak wyuczonej tolerancji na alergeny przyczynia się do rozwoju alergii.
Gen alergii mieści się w piątym chromosomie. Za rozwój alergii odpowiedzialne jest także zanieczyszczenie środowiska.
Zdaniem naukowców nie tłumaczy ono jednak gwałtownie rosnącej liczby alergików, cierpiących z powodu różnych uczuleń. Naukowcy podejrzewają, że za wzrastającą liczbę alergików we współczesnym świecie odpowiada postęp cywilizacyjny. Rozwinięta technologia i medycyna dostarczają środków, które pomagają utrzymać higienę na najwyższym poziomie oraz leków i szczepionek, które zwalczają większość drobnoustrojów chorobotwórczych.
Układ odpornościowy, nie mając z czym walczyć, sam szuka sobie substancji, które traktuje w organizmie jak intruzów. Skoro brakuje mikrobów, organizm zwraca się przeciwko substancjom obiektywnie dla niego neutralnym, np. przeciwko białkom mleka.
Występowaniu alergii pokarmowej sprzyja „zanieczyszczenie” żywności różnymi dodatkami „poprawiającymi” jej jakość, np. substancjami konserwującymi, przedłużającymi świeżość, spulchniaczami pieczywa, uatrakcyjniającymi wygląd produktu. Objawy alergii pokarmowej mogą też wystąpić po wypiciu mleka zwierząt karmionych paszą z dodatkiem m.in. antybiotyków lub po zjedzeniu mięsa. Alergię pokarmową mogą też wywoływać wyroby cukiernicze, kolorowe napoje niegazowane i konserwy rybne, które zawierają żółty barwnik (tartrazynę).
Alergię pokarmową najczęściej wywołują takie pokarmy, jak:
- białko krowiego mleka,
- białko jajek,
- truskawki,
- pomidory,
- selery,
- kiwi,
- orzechy,
- kakao,
- czekolada,
- miód naturalny,
- ryby,
- owoce morza,
- owoce cytrusowe,
- soja,
- białko zbóż – gluten.
3. Symptomy alergii pokarmowej
Objawy zazwyczaj pojawiają się do dwóch godzin po spożyciu alergenu. Bardzo rzadko zdarza się, że alergia pokarmowa daje znać o sobie później, ale są i takie przypadki.
Głównymi i najczęstszymi objawami są:
- świszczący oddech,
- chrypka,
- nieestetyczna wysypka,
- pokrzywka na skórze.
Inne objawy, jakie może mieć alergia pokarmowa, ale występujące rzadziej, to:
- ból w okolicy żołądka,
- czerwone plamy na całym ciele
- biegunka,
- trudności z przełykaniem śliny,
- swędzenie okolic ust, oczu lub skóry,
- omdlenia,
- nieżyt nosa lub katar,
- mdłości,
- opuchnięcie powiek, twarzy, ust lub języka,
- trudności z oddychaniem,
- wymioty.
Zespół alergii jamy ustnej ma inne objawy. Są to: swędzenie ust, języka i gardła, a czasami opuchnięcie ust – reagują tylko miejsca, które bezpośrednio dotykały alergenu.
Alergie pokarmowe mogą objawiać się w rozmaity sposób. Zwykle jednak system odpornościowy reaguje na alergen produkcją przeciwciał zwanych immunoglobulinami E (IgE), które pobudzają inne komórki do uwalniania substancji, wywołujących stan zapalny.
Nie wszystkie reakcje alergiczne wiążą się z produkcją przeciwciał IgE. W niektórych przypadkach istotną rolę odgrywają limfocyty T, np. w celiakii. Do reakcji IgE-niezależnych zalicza się także późną nadwrażliwość na mleko krowie, choć mechanizm powstawania tej alergii pokarmowej nie został do końca określony.
Reakcje alergiczne związane z nietolerancją pokarmów różnią się znacznie intensywnością objawów oraz czasem ich trwania. W przypadku alergii pokarmowej na orzechy arachidowe objawy są bardzo silne. Zagrożenie życia może powodować nawet niewielka ilość białka, wchodzącego w skład tych orzechów.
Nietolerancja mleka krowiego może mieć ostry przebieg we wczesnym okresie życia, potem najczęściej ustępuje. Z alergii na mleko wyrasta większość dzieci w okresie przedszkolnym, tzn. przed ukończeniem 3. roku życia. Również alergia pokarmowa na kurze jaja jest zwykle dolegliwością jedynie przejściową, występującą we wczesnym dzieciństwie.
Z najnowszych badań wynika, że alergie pokarmowe u dorosłych mogą być przyczyną zapalenia jelit, żołądka, przewlekłych zaparć i nadmiernej senności.
Alergie pokarmowe najczęściej występują u dzieci. U ponad 80% małych alergików uczulenie mija po trzecim roku życia. Alergie pokarmowe mogą się jednak uaktywnić także u osób dorosłych, zwykle u tych, którzy cierpią już na innego rodzaju uczulenia.
3.1. Alergia na białko
Alergia pokarmowa na białko zawarte w żywności może przybierać różne formy i manifestować się jako:
- atopowe zapalenie skory – alergeny białka mleka krowiego wchłaniają się z przewodu pokarmowego do krwi i są przenoszone do skóry, gdzie wywołują reakcję alergiczną;
- pokrzywka – wysiewy bąbli pokrzywkowych pojawiają się u osób dorosłych często po takich pokarmach, jak owoce morza czy truskawki;
- dolegliwości żołądkowo-jelitowe – najczęściej pod postacią nagłego bólu brzucha, nudności i biegunki;
- anafilaksja – szybko pojawiająca się reakcja, np. po zjedzeniu orzechów, manifestująca się początkowo drapaniem w gardle, świądem jamy ustnej, a mogąca doprowadzić do spadku ciśnienia krwi, zaburzeń oddychania, utraty przytomności i stanu zagrożenia życia. Ten rodzaj reakcji alergicznej wymaga bardzo szybkiego działania lekarskiego.
4. Alergia pokarmowa a inne schorzenia
Jednym z rodzajów alergii pokarmowej jest zespół alergii ustnej (OAS – oral allergy syndrome), który pojawia się po zjedzeniu niektórych warzyw i owoców. Alergeny, wywołujące objawy, w tym przypadku przypominają pyłki.
Tak naprawdę alergia pokarmowa występuje raczej rzadko. Najczęściej mamy objawy nietolerancji na niektóre produkty. Nie jest to jednak alergia, gdyż organizm nie produkuje wtedy przeciwciał. Nietolerowane bywają zazwyczaj:
- produkty zbożowe,
- mleko krowie lub nabiał (jest to nietolerancja laktozy),
- produkty pszenne i inne zawierające gluten (jest to nadwrażliwość na gluten).
5. Alergia pokarmowa u dzieci
Najczęstszymi produktami żywnościowymi, wywołującymi reakcje alergiczne u dzieci, są:
- jajka,
- mleko,
- orzeszki ziemne i inne orzechy,
- soja,
- owoce morza.
Dzieci bardzo często wyrastają z takiej alergii już po piątym roku życia. Wyjątkiem są orzeszki ziemne, orzechy i owoce morza. One zazwyczaj pozostają alergenami do końca życia.
Niektórzy lekarze zalecają karmienie piersią, gdyż jest to uznawane za jedyny sposób zapobiegania alergii pokarmowej.
Tylko uświadomienie sobie pierwotnych mechanizmów powstawania alergii pozwoli nam zrozumieć, że na wystąpienie uczulenia u naszego dziecka możemy mieć wpływ. Ryzyko alergii można zmniejszyć, kształtując odpowiednio mikroflorę przewodu pokarmowego maluszka oraz wpływając na rozwój jego układu odpornościowego.
Nie bez znaczenia w kontekście nabywanej przez dziecko odporności jest już sposób, w jaki przychodzi ono na świat – tylko poród naturalny gwarantuje optymalny skład mikroflory, która korzystnie wpływa na rozwój dziecięcej odporności.
U dzieci urodzonych przy pomocy cesarskiego cięcia można zaobserwować opóźnione zasiedlanie mikroflorą jelitową, w tym też cennymi bakteriami Lactobacillus i Bifidobacterium. U takich maluszków diagnozuje się często obecność bakterii pochodzenia szpitalnego, które są odporne na antybiotyki.
Ryzyko rozwoju alergii zmniejsza także bliski kontakt dziecka z matką oraz karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy – w matczynym mleku znajdują się bowiem komórki odpornościowe oraz hormony chroniące niemowlę przed substancjami uczulającymi.
W dalszym okresie życia dziecięcą odporność, a tym samym zdolność do opierania się alergii, wzmacnia odpowiedni styl życia: codzienna dawka ruchu, dieta obfitująca w naturalne produkty, unikanie nagłych zmian temperatur oraz zbyt częstego narażenia na stres.
6. Alergia pokarmowa u dorosłych
Mimo że alergia pokarmowa najczęściej pojawia się w dzieciństwie, może też nas dopaść w późniejszym wieku. Wtedy najczęstsze alergeny to:
- ryby,
- orzeszki ziemne i inne orzechy,
- owoce morza.
Zdarza się, że alergię lub nietolerancję powodują substancje koloryzujące, zagęszczacze i konserwanty.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
7. Leczenie alergii pokarmowej
Rzadko spotyka się osobę uczuloną tylko na jeden produkt. Leczenie alergii pokarmowej jest dlatego bardzo mozolne i przypomina pracę detektywa. Trzeba bowiem wytropić wszystkie substancje, na które reaguje układ odpornościowy. Leczenie alergii pokarmowej polega na stosowaniu, w porozumieniu z lekarzem, specjalnej diety eliminacyjnej, tzn. takiej, która pozbawiona jest żywności podejrzanej o wywoływanie uczulenia.
Gdy uda się wykryć alergenną substancję, trzeba po prostu jej unikać w produktach żywnościowych. Ten sposób jest najskuteczniejszy na pozbycie się alergii pokarmowej, ale wymaga dużej samokontroli. U niektórych alergików całkowite usunięcie z posiłków substancji uczulającej stanowi duży problem. Jeśli alergię pokarmową wywołuje białko zboża – gluten – należy unikać nie tylko pieczywa czy naleśników.
Mąka pszenna znajduje się przecież w wielu innych pokarmach, np. w wędlinach, sosach i mięsnych potrawach. Na szczęście w sklepach dostępne jest pieczywo, makarony i ciasta z mąki bezglutenowej. Samą mąkę bezglutenową też można kupić. Istnieją również odżywki zawierające bezglutenową mączkę z chleba świętojańskiego – doskonałe dla osób uczulonych nie tylko na gluten, ale i białko mleka oraz soi.
8. Profilaktyka alergii pokarmowej
Mając na uwadze, że kształtowanie się mikroflory jelitowej następuje w pierwszych dwóch latach życia (to wtedy układ immunologiczny uczy się tolerancji na większość alergenów), warto wykorzystać ten czas jak najlepiej.
Jeśli podejrzewamy u naszego dziecka możliwość rozwoju alergii (np. występowanie alergii w rodzinie), warto mu też podać probiotyki zawierające bakterie kwasu mlekowego. Zawarte w probiotyku bakterie działają od wewnątrz, hamując rozwój odpowiedzi alergicznej, a w przypadku powstania zmian – zmniejszając ich rozległość i nasilenie.
Przy wyborze produktów należy pamiętać, że najlepsze efekty wykazują te środki, które zawierają szczepy bakterii dostosowane do mikroflory osób żyjących na danym obszarze geograficznym oraz testowane właśnie na tych osobach. Kurację probiotyczną najlepiej zastosować jak najwcześniej i kontynuować przez co najmniej 3 miesiące.
Istnieje przekonanie, że jedyne, co możemy zrobić w walce z alergią pokarmową, to wyeliminowanie alergenu z diety. Jak się okazuje, możemy znacznie więcej. Badania naukowe wykazują, że obecnie modyfikacja składu mikroflory jelitowej za pomocą bakterii probiotycznych może być uznana za kluczowy sposób leczenia alergii pokarmowej.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.