Morfina - działanie, zastosowanie, wskazania
Morfina jest silnym lekiem przeciwbólowym z grupy opioidów, ale również narkotykiem, który może powodować uzależnienie. Substancja ta działa na receptory opioidowe w mózgu, zmniejszając percepcję bólu i wywołując efekty przeciwbólowe oraz działanie uspokajające. Możliwe jest podawanie morfiny podskórnie, do mięśnia, dożylnie, doodbytniczo. Kiedy podaje się morfinę pacjentom?
- 1. Morfina – czym jest?
- 1.1. Morfina jako lek
- 1.2. Morfina jako narkotyk
- 2. Do czego stosuję się morfinę?
- 3. Morfina - jak działa?
- 4. Morfina – zastosowanie
- 5. Dawkowanie morfiny
- 6. Morfina – wskazania
- 7. Morfina – przeciwwskazania
- 8. Uzależnienie od morfiny
- 9. Morfina - skutki uboczne
- 10. Objawy przedawkowania morfiny
- 11. Czy morfina jest legalna?
1. Morfina – czym jest?
Co to jest morfina? Morfina (ang. morphine) to alkaloid. Jest organicznym związkiem chemicznym i główną substancją psychoaktywną opium. W stanie czystym morfina to biały, krystaliczny, bezzapachowy proszek, słabo rozpuszczający się w wodzie, o gorzkim smaku.
Działa hamująco na ośrodkowy układ nerwowy, a zbyt duże dawki mogą doprowadzić do niewydolności oddechowej i śpiączki.
Z jednej strony, morfina to lek – opioidowy środek przeciwbólowy, a z drugiej strony – substancja odurzająca, która bardzo szybko prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego.
Pochodne morfiny to między innymi: kodeina, tebaina, heroina. Inną pochodną morfiny jest również substancja o nazwie dionina.
1.1. Morfina jako lek
Morfina, analogicznie jak inne leki opioidowe, powoduje wzrost tolerancji na przyjmowane dawki – by uzyskać takie same efekty jak na początku zażywania, należy brać coraz więcej. W medycynie używa się chlorowodorku morfiny w postaci tabletek i siarczanu morfiny do iniekcji.
Morfina cechuje się krótkim czasem półtrwania, dlatego by utrzymać działanie przeciwbólowe leku, należy często podawać kolejne dawki, co grozi rozwojem uzależnienia. Morfina jest jednym z najsilniejszych środków znieczulających, stosowanym najczęściej w opiece paliatywnej i w przypadku pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową.
Potencjału przeciwbólowego leku morfiny nie da się ocenić. Jest to środek bardzo silny, pomagający na prawie każdy rodzaj dolegliwości bólowych.
Morfina nigdy nie jest lekiem pierwszego wyboru w leczeniu bólu. Stosuje się ją raczej tam, gdzie inne leki nie są już w stanie pomóc. Krótkotrwałe stosowanie morfiny może być konieczne w celu uśmierzania:
- bólu okołooperacyjnego, po zawale lub niedokrwieniu mięśnia sercowego,
- ciężkich urazach klatki piersiowej z uszkodzeniem oskrzeli i płuc
- zespołów bólowych z męczącym kaszlem.
Czasami istnieje konieczność kojarzenia morfiny z innymi lekami przeciwbólowymi (np. z paracetamolem), sterydami albo lekami przeciwdepresyjnymi. Morfina zmniejsza wrażliwość na przykre bodźce i wykazuje niekiedy działanie euforyczne.
W Polsce jest produkowana legalnie i nielegalnie. W oficjalnym obrocie jest dostępna na receptę (recepty z tzw. czerwonym paskiem, wystawiane tylko przez uprawnionych lekarzy) w postaci tabletek lub ampułek z bezbarwnym płynem.
Nielegalnie można kupić morfinę w postaci proszku o kolorze białym, różowym, szarym lub brunatnym. Wyglądem może przypominać sypki cement. Morfina nie cieszy się w Polsce popularnością. Najczęściej sięgają po nią osoby uzależnione od opiatów. Wzór morfiny to C₁₇H₁₉NO₃.
1.2. Morfina jako narkotyk
Morfina, według klasyfikacji, należy do grupy opiatów i opioidów, czyli alkaloidów, które otrzymuje się z maku lekarskiego lub drogą syntetyczną. Najwięcej alkaloidów znajduje się w opium. Co to jest? To substancja, którą można otrzymać przez wysuszenie mleczka makowego (soku z niedojrzałych makówek maku lekarskiego).
Do opiatów, oprócz morfiny, zalicza się:
- heroinę,
- kodeinę,
- tebainę,
- narceinę,
- papawerynę,
- kompot makowy (polską heroinę),
- metadon,
- fentanyl,
- dolargan.
Opiaty są bardzo niebezpieczne, o dużym potencjale uzależniającym. Na początku pojawia się zwykle uzależnienie psychiczne, potem fizyczne. W sidła nałogu można wpaść już po kilkakrotnym zażyciu nawet niewielkich dawek narkotyku.
Rozwój uzależnienia od morfiny jest tym łatwiejszy, iż w pierwszym okresie zażywania człowiek odczuwa tylko pseudopozytywne skutki działania środka, do których należą: zniesienie bólu, odprężenie, zadowolenie, błogostan, spokój i stany euforyczne. Tragiczne konsekwencje uzależnienia pojawiają się potem.
Warto pamiętać, że opiaty należą do najbardziej wyniszczających narkotyków. Powodują około 50% zgonów wskutek przedawkowania. Szacuje się, że „opiatowiec” nie przeżywa dłużej niż 8 lat od pierwszego zażycia narkotyku, a często umiera już po pierwszym zażyciu środka. Ludzie uzależnieni od opiatów są zniszczeni przez nałóg, a ich potrzeby ograniczają się tylko do zdobycia kolejnej działki narkotyku.
Przerażają widokiem, nie dbają o swój wygląd ani higienę, są w stanie popełnić każdą niegodziwość, by zdobyć narkotyk. Morfinizm i nielegalna produkcja „polskiej heroiny” spowodowały, że w społeczeństwie utrwalił się stereotyp narkomana – człowieka zdegenerowanego i zaniedbującego higienę osobistą.
Warto pamiętać jednak, że uzależnienie od przeciwbólowych leków opioidowych np. tabletek morfinowych jest w Polsce rzadkie. Sporadyczne przypadki to pracownicy służby zdrowia, którzy mają dostęp do morfiny i jej pochodnych – morfina to lek ścisłego zarachowania, na receptę. Uzależnienie od opioidów dotyczy raczej stosowania innych substancji z tej grupy, takich jak heroina, brown sugar i kompot makowy.
Narkomania w formie morfinizmu to już raczej przeszłość. U osób, które przyjmowały narkotyczne środki przeciwbólowe leczniczo, tolerancja rozwija się wolniej, gdyż proces leczenia kontrolują specjaliści. Po gwałtownym odstawieniu może pojawić się słabo nasilony zespół abstynencyjny.
Zobacz także:
2. Do czego stosuję się morfinę?
Morfina, jako środek przeciwbólowy zwykle podawana jest pacjentom, którzy cierpią z powodu ostrego, przewlekłego bólu np. w przebiegu choroby nowotworowej żołądka, piersi czy jelita grubego. W przypadku pacjentów z zaawansowanymi, nieuleczalnymi chorobami, substancja ta służy w opiece paliatywnej w celu złagodzenia bólu i poprawy jakości życia.
Dodatkowo morfinę podaje się ją pacjentom po wypadkach samochodowych czy motocyklowych. Morfina może być również stosowana u osób, które zmagają się z bólem pooperacyjnym czy pozawałowym lub dusznościami mającymi związek z niewydolnością oddechową.
3. Morfina - jak działa?
Wielu pacjentów zastanawia się, jakie jest działanie morfiny. Okazuje się, że substancja ta wykazuje działanie nie tylko przeciwbólowe, ale także przeciwkaszlowe i przeciwbiegunkowe. Należy do opiatów, podobnie jak heroina, kodeina, metadon czy kompot makowy i powoduje odurzenie oraz uśmierzenie dolegliwości bólowych.
Morfina może być podawana domięśniowo, podskórnie, doustnie, rzadziej – dożylnie i doodbytniczo. W formie środka przeciwbólowego podaje się ją pacjentom leczonym paliatywnie. W klinicznym uśmierzaniu bólu często stosuje się morfinę po operacji.
4. Morfina – zastosowanie
Trzeci stopień drabiny analgetycznej uwzględnia terapię bólu silnego lub bardzo silnego za pomocą takich środków opioidowych jak morfina, oksykodon, metadon czy tapentadol. Podanie morfiny jest uzasadnione w sytuacjach, gdy inne metody leczenia bólu nie przynoszą odpowiedniego efektu lub są niewystarczające.
Lekarze mogą zalecić podanie morfiny, gdy u pacjenta doszło do urazu klatki piersiowej z uszkodzeniem oskrzeli i płuc. Wskazaniem do podania substancja należącej do grupy opiatów i opioidów może być również ból związany z zawałem mięśnia sercowego, chorobą niedokrwienną serca. Poza działaniem przeciwbólowym u pacjentów leczonych paliatywnie wykorzystuje się jej działanie niwelujące uczucie duszności.
5. Dawkowanie morfiny
Specjalista ustalający dawkowanie morfiny powinien wziąć pod uwagę indywidualne czynniki, takie jak nasilenie bólu, wiek pacjenta, masa ciała oraz reakcja na wcześniej stosowane leki przeciwbólowe.
Standardowo, u dorosłych pacjentów, stosuje się dawki 10-20 mg co 4 godziny (w przypadku preparatów doustnych o natychmiastowym uwalnianiu i preparatów do iniekcji) lub 30 mg co 12 godzin, z możliwością stopniowego zwiększania w celu osiągnięcia optymalnej kontroli bólu (w przypadku leków o przedłużonym uwalnianiu).
U pacjentów w podeszłym wieku i osłabionych specjalista może rozważyć zmniejszenie dawki o 50%. Konieczność dostosowywania dawki leku w trakcie leczenia wynika z występowania tolerancji, co powoduje zmniejszenie skuteczności morfiny. Nie zawsze dawka standardowa jest właściwa dla każdego, dlatego lekarza zawsze dobiera ją indywidualnie.
6. Morfina – wskazania
Kiedy podaje się morfinę? Wskazaniami do zastosowania tej substancji są przede wszystkim:
- dolegliwości bólowe występujące u pacjentów po zawale serca,
- bóle w okresie okołooperacyjnym,
- bóle pourazowe, np. ból głowy pourazowy,
- dolegliwości bólowe występujące w przebiegu nowotworu.
7. Morfina – przeciwwskazania
Leczenie morfiną jest przeciwwskazane w przypadku pacjentów, którzy są nadwrażliwi lub uczuleni na tę substancję lub inne opioidy. Co więcej, morfiny nie powinno się podawać w przypadku ciężkiej depresji oddechowej, astmy, czy innej przewlekłej choroby układu oddechowego. Kolejnym przeciwwskazaniem jest zespół ostrego brzucha.
Warto podkreślić, że osoby leczone morfiną nie powinni jednocześnie przyjmować z inhibitorów monoaminooksydazy (MAO), które są często stosowane w leczeniu depresji. Interakcje między morfiną a inhibitorami MAO mogą prowadzić do wzrostu stężenia morfiny we krwi, co może zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, takich jak nasilenie działania depresyjnego na układ nerwowy.
8. Uzależnienie od morfiny
Czy morfina to narkotyk? Tak. Substancja ta daje podobne skutki uzależnienia i efekty działania jak inne rodzaje opiatów. Ofiarami morfiny padają najczęściej osoby, które są zmuszone do jej zażywania wskutek choroby.
Przykładem są setki tysięcy żołnierzy z okresu I i II wojny światowej, którym masowo podawano morfinę jako środek przeciwbólowy, np. w czasie amputacji kończyn. Morfinizm był popularny również na przełomie XIX i XX wieku wśród bohemy. Biorąc pod uwagę proporcje wagowe, morfina działa nawet do 20 razy silniej niż opium.
Wiele osób szuka informacji na temat maksymalnej dawki morfiny. Zwykle, dawka dobowa nie przekracza 100 mg na dobę u pacjentów dorosłych. Dawka śmiertelna morfiny to 0,1-0,2 mg/kg przy iniekcji dożylnej i 0,2-0,4 mg/kg doustnie.
Długotrwałe przyjmowanie morfiny w tabletkach lub zastrzykach powoduje:
- impotencję,
- ubytek masy ciała,
- bezsenność,
- problemy z wydalaniem stolca (kamienie kałowe),
- spadek odporności,
- zaawansowaną próchnicę zębów,
- zanik żył powierzchniowych,
- zmiany zapalne skóry, zaburzenia menstruacji,
- uszkodzenia narządów miąższowych (wątroby, trzustki itp.).
Typ morfinowy i objawy opioidowego zespołu abstynencyjnego obejmują:
- wzrost ciśnienia krwi,
- wzrost tętna, wzrost temperatury ciała,
- gęsią skórkę,
- wysięk z nosa,
- łzawienie, ziewanie, wzmożoną potliwość,
- drżenie mięśniowe,
- dreszcze.
Objawy odstawienne przypominają na początku silną grypę i są bardzo nieprzyjemne.
Głód psychiczny związany z zażywaniem opiatów, w tym morfiny, jest bardzo silny, dlatego staje się dominującym czynnikiem, który prowadzi do upośledzenia życia i podporządkowania wszystkiego przyjmowaniu narkotyku. Długotrwałe zażywanie narkotyków – morfiny lub innych substancji z grupy opiatów oznacza niewyobrażalne spustoszenie w organizmie i zgon.
Jak wyglądają oczy po morfinie? Po zażyciu substancji zaobserwować można zwężenie źrenic. Jest to dość charakterystyczny objaw występujący u osób zażywających morfinę, heroinę bądź opium.
PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT
Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:
- Jak długo działa przeciwbólowo morfina? - odpowiada lek. Małgorzata Horbaczewska
- Czy morfina jest najsilniejszym dostępnym lekiem przeciwbólowym? - odpowiada lek. Marta Kucharczyk
- Silne bóle kręgosłupa a stosowanie morfiny - odpowiada dr n. med. Szymon Kujawiak
9. Morfina - skutki uboczne
Do negatywnych skutków działania morfiny zalicza się:
- zmniejszenie uczucia głodu i potrzeb seksualnych,
- spowolnienie ruchowe,
- senność, osłabienie i potliwość,
- apatię, brak motywacji, osłabienie woli, rozleniwienie,
- zanik obowiązkowości i zawężenie zainteresowań,
- zaburzenia ze strony układu pokarmowego – nudności i wymioty, zaparcia,
- zaburzenia oddychania,
- zatrzymanie moczu,
- bradykardię,
- spadek ciśnienia tętniczego,
- zwężenie źrenic i słabą reakcję na światło,
- niezborne ruchy,
- bełkotliwą mowę,
- otępienie i zmiany osobowości,
- objawy psychotyczne (omamy, urojenia).
Skutki uboczne morfiny w chorobie nowotworowej, zwykle są podobne do tych, które występują u pacjentów z niewydolnością wątroby i nerek. W trakcie stosowania morfiny chorzy najczęściej uskarżają się na suchość w jamie ustnej, nudności, wymioty oraz zaparcia.
10. Objawy przedawkowania morfiny
Do przedawkowania morfiny, silnego organicznego związku chemicznego z grupy alkaloidów może dojść na skutek jednorazowego przyjęcia zbyt dużej dawki. Oto niektóre objawy towarzyszące przedawkowaniu substancji:
- senność,
- zwężenie źrenic,
- zawroty głowy, omdlenia, ogólne osłabienie,
- depresja oddechowa (przedawkowanie morfiny może hamować funkcję oddechową, powodując płytkie, powolne lub nieregularne oddychanie. Sytuacja ta Prowadzi do niedotlenienia organizmu i zagraża życiu pacjenta),
- kłopoty z utrzymaniem świadomości,
- dezorientacja,
- drgawki,
- skurcze mięśni,
- spadek ciśnienia tętniczego krwi.
W przypadkach bardzo poważnego przedawkowania morfiny może wystąpić zatrzymanie krążenia. Jest to sytuacja zagrożenia życia, która wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej.
11. Czy morfina jest legalna?
Morfina jest legalnym lekiem w większości krajów. W oficjalnym obrocie zakupić można ją w postaci morfiny w ampułkach do stosowania podskórnego bądź dożylnego lub tabletek doustnych.
Poszukiwane przez wielu pacjentów plastry z morfiną nie są dostępne w aptekach. W przypadku najbardziej popularnych plastrów Transetec substancja czynna wykazująca działanie przeciwbólowe to buprenorfina.
Morfina występująca w plastrach, z uwagi na swoje właściwości hydrofilne, nie jest w stanie wchłaniać się przez naskórek w sposób wystarczający. Wszystkie wymienione powyżej środki farmakologiczne dostępne są wyłącznie za okazaniem recepty.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.