Czy szczepienia są bezpieczne?
Historia rozwoju szczepionek przedstawia się imponująco, dlatego ich odkrycie uważane jest za jedno z największych osiągnięć medycyny. Zaczęło się od wczesnych odkryć Jennera i Pasteura, a następnie zaowocowało wyeliminowaniem ospy prawdziwej i uzyskaniem kontroli nad wieloma chorobami wieku dziecięcego. Szczepienia ochronne są powszechnie uważane za najskuteczniejszą interwencję w dziedzinie zdrowia publicznego.
- 1.
- 1.1. Produkcja szczepionek
- 1.2. Wprowadzanie szczepionek do użycia
- 1.3. Skutki uboczne szczepień
- 1.4. Niepożądane odczyny poszczepienne
- 1.5. Wczesne powikłania poszczepienne
- 1.6. Późne powikłania poszczepienne
- 1.7. Szczepienia a autyzm
- 1.8. Szczepienia a choroby autoimmunologiczne
- 1.9. Szczepienia a zespół Guillaina-Barrégo
- 1.10. Szczepienia a stwardnienie rozsiane
1. Produkcja szczepionek
Naukowcy nie poprzestają na sukcesach, ponieważ w dalszym ciągu są wprowadzane nowe technologie w produkcji szczepionek, zwłaszcza w ostatnich latach. Coraz rzadziej stosowane są szczepionki żywe, zastępowane atenuowanymi (pozbawionych zjadliwości dzięki manipulacjom genetycznym) lub inaktywowanymi (zabitymi). Coraz większe zainteresowanie budzi zastosowanie szczepionek zawierających nagie DNA oraz podjednostkowych (np. przeciwko grypie), które mogą być bezpiecznie podawane nawet kobietom ciężarnym.
2. Wprowadzanie szczepionek do użycia
Wprowadzenie nowej szczepionki do powszechnego użycia jest procesem długotrwałym, ponieważ w pierwszej kolejności przeprowadza się szereg badań oceniając: stopień jej oczyszczenia, immunogenność, skuteczność oraz przede wszystkim bezpieczeństwo. Niemniej jednak spory pomiędzy zwolennikami a przeciwnikami szczepień trwają od ponad dwustu lat. Najwięcej kontrowersji budzą poszczepienne powikłania dotyczące układu nerwowego.
3. Skutki uboczne szczepień
Skutki uboczne szczepień ochronnych mogą mieć charakter miejscowy lub ogólnoustrojowy. Rozpatrując przyczyny, należy wziąć kilka pod uwagę: indywidualną reakcję na szczepienie, nieprawidłowe podanie szczepionki, zanieczyszczenie białkami lub toksynami.
4. Niepożądane odczyny poszczepienne
Odczyny poszczepienne są zazwyczaj najłagodniejszym powikłaniem szczepienia i nie wymagają leczenia, zwłaszcza, jeżeli są to odczyny miejscowe występujące najczęściej pod postacią: obrzęku, zaczerwienienia oraz bólu w miejscu podania. Szczególnie często miejscowe odczyny poszczepienne występują po podaniu szczepionek „żywych”, najlepszym przykładem jest szczepionka przeciwko gruźlicy.
Wśród uogólnionych odczynów poszczepiennych najczęściej stwierdza się: gorączkę, uczucie „rozbicia”, bóle mięśni i stawów, bóle głowy. Objawy grypopodobne występują najczęściej po szczepieniach przeciwko durowi brzusznemu, zakażeniom meningokokowym oraz odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic i różyczce. Inne to: biegunka, miejscowe powiększenie węzłów chłonnych, reakcje alergiczne.
Odczyny poszczepienne zazwyczaj przemijają samoistnie po 3 dniach, tylko w niektórych przypadkach, gdy są szczególnie nasilone zaleca się doraźne podanie leków przeciwgorączkowych, przeciwbólowych lub przeciwhistaminowych.
5. Wczesne powikłania poszczepienne
Najczęściej obserwowana wśród powikłań poszczepiennych wczesnych (ok.1 na 1 mln osób) jest ogólnoustrojowa reakcja anafilaktyczna, która występuje zazwyczaj do 2 godzin od podania preparatu, zwłaszcza przeciwko durowi, tężcowi oraz krztuścowi, odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic oraz różyczce. Do jej objawów należą: pokrzywkowe zmiany skórne, zaczerwienienia skóry z towarzyszącym świądem, kaszel, nieżyt błony śluzowej nosa. Reakcje uogólnione opóźnione pojawiają się do 24 godzin po szczepieniu w postaci - obrzęków twarzy lub całego ciała, skurczu oskrzeli.
6. Późne powikłania poszczepienne
Ogólnoustrojowe późne powikłania poszczepienne występują najczęściej po podaniu preparatów zawierających drobnoustroje żywe, np. ostre porażenie wiotkie po zastosowaniu doustnej szczepionki przeciwko nagminnemu porażeniu dziecięcemu (OPV). Pomimo, iż było to rzadkie powikłanie (10 osób rocznie na ok. milion zaszczepionych), w wielu krajach zrezygnowano z doustnej formy preparatu zastępując go bezpieczniejszą szczepionką inaktywowaną (IPV) podawanej domięśniowo.
7. Szczepienia a autyzm
Dosyć głośnym i wzbudzającym wiele kontrowersji było zagadnienie ewentualnego wpływu szczepień(głównie przeciwko odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic i różyczce) na rozwój autyzmu u dzieci. Długofalowe badania z zastosowaniem technik biologii molekularnej, badań epidemiologicznych populacji wykluczyły możliwość zależności szczepień a autyzmem.
8. Szczepienia a choroby autoimmunologiczne
Kolejnym podnoszonym zagadaniem jest ewentualny związek szczepień z chorobami autoimmunologicznymi. Do tej pory brak jest ostatecznej odpowiedzi na ten zarzut.
9. Szczepienia a zespół Guillaina-Barrégo
Natomiast udowodniony jest związekszczepienia przeciwko grypie z wystąpieniem zespołu Guillaina-Barrégo (ostre (po)zakaźne zapalenie wielonerwów). Jednak warto przeprowadzić prosty szacunek – zespół ten obserwuje się u 1-2 osób na milion zaszczepionych, a co roku na powikłania pogrypowe umiera tysiące osób. Ponadto częstość występowania zespołu Guillaina-Barrégo związanego ze szczepieniami jest porównywalna do grupy osób nieszczepionych.
10. Szczepienia a stwardnienie rozsiane
Pojawiały się również doniesienia o możliwości związku między szczepieniem a rozwojem stwardnienia rozsianego (SM), w związku z opisaniem przypadków zapalenia nerwu wzrokowego oraz rdzenia kręgowego, które były traktowane, jako pierwszy objaw SM, a miały czasowy związek ze szczepieniem. W chwili obecnej wieloośrodkowe badania nie potwierdzają tego związku.
Warto wiedzieć, iż nawet, jeżeli szczepionka jest dopuszczona do powszechnego stosowania, to i tak jest poddawana ciągłym analizom i kontroli skuteczności. Pod zarządem WHO i FDA działa system gromadzący informacje na temat niekorzystnych działań szczepionek (Vaccine Adverse Event Reporting System – VAERS), ponadto bezpieczeństwo szczepionek kontroluje Światowy Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa Szczepień (Global Advisory Committee on Vaccine Safety – GACVS).
W Polsce terenowe stacje sanitarno-epidemiologiczne gromadzą informacje dotyczące niepożądanych odczynów poszczepiennych, które docierają z placówek służby zdrowia na terenie całego kraju.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.