Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Magdalena Kowalska

Czy szczepienia są bezpieczne?

Avatar placeholder
Lek. Magdalena Kowalska 20.07.2020 14:16
Czy szczepienia są bezpieczne?
Czy szczepienia są bezpieczne? (Shutterstock)

Historia rozwoju szczepionek przedstawia się imponująco, dlatego ich odkrycie uważane jest za jedno z największych osiągnięć medycyny. Zaczęło się od wczesnych odkryć Jennera i Pasteura, a następnie zaowocowało wyeliminowaniem ospy prawdziwej i uzyskaniem kontroli nad wieloma chorobami wieku dziecięcego. Szczepienia ochronne są powszechnie uważane za najskuteczniejszą interwencję w dziedzinie zdrowia publicznego.

spis treści

1. Produkcja szczepionek

Naukowcy nie poprzestają na sukcesach, ponieważ w dalszym ciągu są wprowadzane nowe technologie w produkcji szczepionek, zwłaszcza w ostatnich latach. Coraz rzadziej stosowane są szczepionki żywe, zastępowane atenuowanymi (pozbawionych zjadliwości dzięki manipulacjom genetycznym) lub inaktywowanymi (zabitymi). Coraz większe zainteresowanie budzi zastosowanie szczepionek zawierających nagie DNA oraz podjednostkowych (np. przeciwko grypie), które mogą być bezpiecznie podawane nawet kobietom ciężarnym.

2. Wprowadzanie szczepionek do użycia

Wprowadzenie nowej szczepionki do powszechnego użycia jest procesem długotrwałym, ponieważ w pierwszej kolejności przeprowadza się szereg badań oceniając: stopień jej oczyszczenia, immunogenność, skuteczność oraz przede wszystkim bezpieczeństwo. Niemniej jednak spory pomiędzy zwolennikami a przeciwnikami szczepień trwają od ponad dwustu lat. Najwięcej kontrowersji budzą poszczepienne powikłania dotyczące układu nerwowego.

3. Skutki uboczne szczepień

Zobacz film: "Czy w ciąży należy jeść za dwoje?"

Skutki uboczne szczepień ochronnych mogą mieć charakter miejscowy lub ogólnoustrojowy. Rozpatrując przyczyny, należy wziąć kilka pod uwagę: indywidualną reakcję na szczepienie, nieprawidłowe podanie szczepionki, zanieczyszczenie białkami lub toksynami.

4. Niepożądane odczyny poszczepienne

Odczyny poszczepienne są zazwyczaj najłagodniejszym powikłaniem szczepienia i nie wymagają leczenia, zwłaszcza, jeżeli są to odczyny miejscowe występujące najczęściej pod postacią: obrzęku, zaczerwienienia oraz bólu w miejscu podania. Szczególnie często miejscowe odczyny poszczepienne występują po podaniu szczepionek „żywych”, najlepszym przykładem jest szczepionka przeciwko gruźlicy.

Wśród uogólnionych odczynów poszczepiennych najczęściej stwierdza się: gorączkę, uczucie „rozbicia”, bóle mięśni i stawów, bóle głowy. Objawy grypopodobne występują najczęściej po szczepieniach przeciwko durowi brzusznemu, zakażeniom meningokokowym oraz odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic i różyczce. Inne to: biegunka, miejscowe powiększenie węzłów chłonnych, reakcje alergiczne.

Odczyny poszczepienne zazwyczaj przemijają samoistnie po 3 dniach, tylko w niektórych przypadkach, gdy są szczególnie nasilone zaleca się doraźne podanie leków przeciwgorączkowych, przeciwbólowych lub przeciwhistaminowych.

5. Wczesne powikłania poszczepienne

Najczęściej obserwowana wśród powikłań poszczepiennych wczesnych (ok.1 na 1 mln osób) jest ogólnoustrojowa reakcja anafilaktyczna, która występuje zazwyczaj do 2 godzin od podania preparatu, zwłaszcza przeciwko durowi, tężcowi oraz krztuścowi, odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic oraz różyczce. Do jej objawów należą: pokrzywkowe zmiany skórne, zaczerwienienia skóry z towarzyszącym świądem, kaszel, nieżyt błony śluzowej nosa. Reakcje uogólnione opóźnione pojawiają się do 24 godzin po szczepieniu w postaci - obrzęków twarzy lub całego ciała, skurczu oskrzeli.

6. Późne powikłania poszczepienne

Ogólnoustrojowe późne powikłania poszczepienne występują najczęściej po podaniu preparatów zawierających drobnoustroje żywe, np. ostre porażenie wiotkie po zastosowaniu doustnej szczepionki przeciwko nagminnemu porażeniu dziecięcemu (OPV). Pomimo, iż było to rzadkie powikłanie (10 osób rocznie na ok. milion zaszczepionych), w wielu krajach zrezygnowano z doustnej formy preparatu zastępując go bezpieczniejszą szczepionką inaktywowaną (IPV) podawanej domięśniowo.

7. Szczepienia a autyzm

Dosyć głośnym i wzbudzającym wiele kontrowersji było zagadnienie ewentualnego wpływu szczepień(głównie przeciwko odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic i różyczce) na rozwój autyzmu u dzieci. Długofalowe badania z zastosowaniem technik biologii molekularnej, badań epidemiologicznych populacji wykluczyły możliwość zależności szczepień a autyzmem.

8. Szczepienia a choroby autoimmunologiczne

Kolejnym podnoszonym zagadaniem jest ewentualny związek szczepień z chorobami autoimmunologicznymi. Do tej pory brak jest ostatecznej odpowiedzi na ten zarzut.

9. Szczepienia a zespół Guillaina-Barrégo

Natomiast udowodniony jest związekszczepienia przeciwko grypie z wystąpieniem zespołu Guillaina-Barrégo (ostre (po)zakaźne zapalenie wielonerwów). Jednak warto przeprowadzić prosty szacunek – zespół ten obserwuje się u 1-2 osób na milion zaszczepionych, a co roku na powikłania pogrypowe umiera tysiące osób. Ponadto częstość występowania zespołu Guillaina-Barrégo związanego ze szczepieniami jest porównywalna do grupy osób nieszczepionych.

10. Szczepienia a stwardnienie rozsiane

Pojawiały się również doniesienia o możliwości związku między szczepieniem a rozwojem stwardnienia rozsianego (SM), w związku z opisaniem przypadków zapalenia nerwu wzrokowego oraz rdzenia kręgowego, które były traktowane, jako pierwszy objaw SM, a miały czasowy związek ze szczepieniem. W chwili obecnej wieloośrodkowe badania nie potwierdzają tego związku.

Warto wiedzieć, iż nawet, jeżeli szczepionka jest dopuszczona do powszechnego stosowania, to i tak jest poddawana ciągłym analizom i kontroli skuteczności. Pod zarządem WHO i FDA działa system gromadzący informacje na temat niekorzystnych działań szczepionek (Vaccine Adverse Event Reporting System – VAERS), ponadto bezpieczeństwo szczepionek kontroluje Światowy Komitet Doradczy ds. Bezpieczeństwa Szczepień (Global Advisory Committee on Vaccine Safety – GACVS).

W Polsce terenowe stacje sanitarno-epidemiologiczne gromadzą informacje dotyczące niepożądanych odczynów poszczepiennych, które docierają z placówek służby zdrowia na terenie całego kraju.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: Czym są szczepionki?
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze